2-ma’ruza. О‘simliklar kimyoviy tarkibi va oziqlanishi Reja Kimyoviy tarkibi bо‘yicha о‘simliklarni tarqalishi О‘simliklarning organic tarkibi

Boshqa azotli birikmalar
.
Oqsillardan tashqari о‘simliklar tarkibida nooqsil tabiatli birikmalar 
uchraydi va ular “nooqsil azot” fraksiyasi deb yuritiladi. Bu fraksiya tarkibiga nitrat va ammiak 
shaklidagi azotning mineral birikmalari va nooqsil xolatdagi azotli birikmalari kiradi. 
О‘simliklar tarkibidagi organik birikmalarining kichikroq qismi 
peptidlar
xolida bо‘ladi. 
Peptidlar cheklangan miqdordagi aminokislotalardan tuzilgan bо‘lib, oqsillardan molekulyar 
massasining kichik bо‘lishi bilan ajralib turadi. 
Pirimidin va purin asoslari xam eng muxim organik azotli birikmalar jumlasiga kiritiladi. 
Sitozin, uratsil, timin, adenin, va gumaninlar asosli pirimidin va purin asoslaridan xisoblanadi va 
ma’lumki, nuklein kislotalar molekulalaridan tuziladi. 
О‘simliklar bargida nooqsil azotli birikmalar miqdori ulardagi oqsil miqdorining 10-25% 
ini tashkil qiladi. g‘allaguldoshlar urug‘i tarkibidagi nooqsil azotning miqdori urug‘ massasining 
bir foyiziga yoki oqsil miqdorining 6–10% iga tо‘g‘ri keladi. Don–dukkakli va moyli ekinlarning 
urug‘i tarkibidagi nooqsil azotning miqdori urug‘ massasi miqdorining 2–3, oqsil miqdorining 
10% iga tengdir. 
Kartoshka tuganaklarida, ildizmevalirda va kukatlarda yalpi azot miqdorining yarmiga 
yaqini azotli nooqsil birikmalar xissasiga tо‘g‘ri keladi. Ular mineral birikmalar (erkin 
aminokislotalar va amidlar) shaklida bо‘ladi. 
Nooqsil tabiatli azotli birikmalar odam va chorva mollari tanasida oson xazm bо‘ladi. Shuning 
uchun xam о‘ziga xos biologik qimmatga egadir. О‘simlik maxsulotlarining sifatini belgilashda 
“xom protein” kо‘rsatkichidan foydalaniladi. Xom protein о‘simliklardagi yalpi azot miqdorini 
6,25 koeffitsiyentiga (bu raqam oqsil va nooqsil, azotli birikmalar tarkibidagi azotning о‘rtacha 
mikdori 16% dan keltirib chikarilgan) kо‘paytirish yо‘li bilan xisoblab topiladi. Odam va 
xayvonlarni oqsillarga bо‘lgan extiyojini tо‘la qondirish uchun qishloq xо‘jalik ekinlari 
tarkibidagi oqsil miqdori bilan bir qatorda nooqsil tabiatli azot miqdorini bir sо‘z bilan aytganda 
“xom protein” miqdorini xam kо‘paytirishga aloxida e’tibor beriladi. 
Uglevodlar.
О‘simliklar tarkibidagi organik moddalarning yana bir muxim guruxi 
uglevodlardir. qand moddalar, kraxmal, sellyuloza, pektin moddalar va boshqalar eng muhim 
uglevodlardan hisoblanadi. qand-о‘simlik tanasidagi zahira modda. О‘simliklarda
monosaxiridlardan glyukoza, fruktoza, disaxaridlardan saxaroza kо‘p tо‘planadi.