2-ma’ruza. О‘simliklar kimyoviy tarkibi va oziqlanishi Reja Kimyoviy tarkibi bо‘yicha о‘simliklarni tarqalishi О‘simliklarning organic tarkibi

Asosiy ekinlar tarkibidagi eng muhim vitaminlar miqdori 
Ekin turi 
Karotin 
V
1
V
2 
V
6 
YE 
K 
S 
Bug‘doy doni 
0,1 
0,5 
0,1 
0,4 
1,0 
0,05 
- 
Bug‘doy uni 
0,01 
0,1 
0,02 
0,1 
0,1 
- 
- 
Javdar 
0,1 
0,5 
0,1 
0,4 
0,6 
0,05 
- 
Makkajо‘xori 
2,0 
0,6 
0,2 
0,7 
0,5 
0,1 
- 
Nо‘xat 
0,2 
0,6 
0,2 
0,7 
0,5 
0,1 
- 
Kartoshka 
0,1 
0,1 
0,05 
0,1 
0,05 
0,1 
20 
Sabzi 
10 
0,1 
0,04 
0,1 
0,1 
2,0 
5 
Karam 
2 
0,1 
0,07 
0,1 
0,1 
3,0 
30,0 
Pomidor 
2 
0,04 
- 
- 
- 
- 
5,0 
Olma 
2,0 
0,5 
- 
0,1 
- 
- 
20,0 
qora bodrezak 
10,0 
0,02 
- 
- 
- 
- 
200,0 
Uzum 
0,1 
- 
- 
- 
- 
- 
3,0 
Bir 
kecha-kunduzdagi 
iste’mol meyori 
2-4 
2-3 
2-4 
1-3 
10 
2 
50-100 
A vitamini (retinol) –
odam va xayvonlarda kseroftalmiya xastaligining oldini oladi. Bu 
kasallikning belgilari kо‘z shox pardasining yallig‘lanishi va shapkо‘rlikdir. О‘simliklar 
tarkibida retinol uchramasada, A vitamini faolligiga ega bо‘lgan boshqa moddalar mavjuddir. 
Bunday moddalar jumlasiga 
karotinoidlar
, shu jumladan karotin (S
40
N
56
) kiradi. Ular 
yashil barglarning xloroplastlarida, gul va mevalarda uchraydi, hamda fotosintez, о‘simliklarning 
kо‘payishi, oksidlanish-qaytarilish jarayonida muxim axamiyatga ega. Odam va xayvonlar 
organizmiga tushgan karotin tezda A vitaminiga aylanadi. 
K vitamini
– odam va xayvonlarda 
qonning meyorida ivishi uchun xizmat qiladi. О‘simliklardagi oksidlanish-qaytarilish jarayonida 
va qisman fotosintezda ishtirok etadi. K vitamini о‘simliklarning yashil qismlarida sintezlangani 
uchun yashil barglarda kо‘proq uchraydi. 

---

Alkaloidlar.
Alkaloidlar kuchli fiziologik ta’sirga ega bо‘lgan, ishqoriy xarakterdagi 
geterotsiklik azot tutgan moddalardir. Ular ayrim qishloq xо‘jalik ekinlarining tanasida sezilarli 
miqdorda sintezlanadi va tо‘planadi. Xozirgi kunda anchagina alkaloid xosil qiluvchi 
о‘simliklar aniqlangan va ularni yetishtirish yо‘lga qо‘yilgan. Masalan, tamakining barglarida 
nikotin (3-7 %), lyupinning bargi va poyasida lupanin, spartein, lupanin alkaloidlori (1-3%), xina 
daraxtining pо‘stlog‘ida xinin (8-12%) tо‘planadi. Kо‘knori “suti” ning talqonida bir necha 
alkaloid uchrab (morfin, narkotin, kodein), ularning miqdori 15-20% ni tashkil etadi. Kofe doni 
tarkibida 1-3%, choy bargida 5% gacha kofein alkaloidi uchraydi. 
Alkaloidlar tibbiyotda va sanoatning ayrim tarmoqlarida keng kо‘lamda ishlatiladi.