O` zbekiston r espublikasi o liy va o` rta maxsus ta

---

O`
ZBEKISTON 
R
ESPUBLIKASI
 
O
LIY VA 
O`
RTA MAXSUS TA
`
LIM VAZIRLIGI
 
M
IRZO 
U
LUG
`
BEK NOMIDAGI
 
O`
ZBEKISTON 
M
ILLIY 
U
NIVERSITETI
 
Kimyo fakultetining 
Kimyo yo`nalishi 19-01 guruhi talabasi 
G`iyosova Ferangiz 
Organik kimyo fanidan tayyorlagan 
KURS ISHI 
Mavzu: Nikotin 
 
Tayyorladi: G`iyosova Ferangiz 
Tekshirdi: Gulmira Azimova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Toshkent – 2021

---

- 2 - 
REJA
: 
I.
 
NAZARIY QISM 
1.
 
Nikotinning ochilish tarixi 
2.
 
Alkoloidlarning fizik xossalari 
3.
 
Nikotinning olinish usullari 
4.
 
Alkoloidlarning kimyoviy xossalari 
5.
 
Nikotinning farmokologiyasi 
a)
 
Farmokinetika 
b)
 
Farmodinamika 
c)
 
Metabolizm 
6.
 
Qo`llanilishi 
a)
 
Tibbiyotda qo`llanilishi 
b)
 
Insektitsid sifatida qo`llanilishi 
7.
 
Zaxarliligi 
8.
 
Nikotin va ruhiy kasalliklar 
II.
 
XULOSA 
III.
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

---

- 3 - 
NIKOTINNING OCHILISH TARIXI 
Jan Niko fransuz qirolichasiga sovg`a sifatida tamaki taqdim etyapti. 
"Nikotin" nomi tamakining lotincha nomi Nicotiana tabacumdan kelib chiqqan 
bo'lib, u o'z navbatida, 1560-yilda qirolicha Yekaterina Medichiga bir oz tamaki 
yuborib, uni migren uchun vosita sifatida tavsiya qilgan Frantsiyaning Portugaliya 
qirolligidagi elchisi Jan Niko sharafiga shunday nomlangan. 
Nikotin avvaliga tozalanmagan holatda ma`lum bo`lgan. “Tamaki yog`i” 
haqidagi ilk qo`lyozmalar fransiyalik alkimyogar Jak Gooriga tegishli. Undan so`ng 
Paratsels ham amerikadan keltirilgan o`simliklarni sinchkovlik bilan o`rgangan. 
Uning "Instruction sur l'herbe petum" (1572) asarida tamaki barglarini 
distillashning birinchi tavsifi berilgan. XVII-XVIII-asr manbalarida teri 
kasalliklarini davolovchi tashqi vosita sifatida tilga olingan “tamaki moyi” oʻsha 
davrda shu yoʻl bilan olingan. Tamaki barglaridan nikotin olishning batafsil tavsifi 
boshqa frantsuz kimyogari Nikolas Lefebrning "Traité de la chymie" (1660) kitobida 
keltirilgan. Moddalarni ajratish prinsipini tasvirlash uchun va uning tibbiy 

---

- 4 - 
ahamiyatiga ko'ra, u asosan suv bug'ida distillanadigan jarayonni batafsil tavsiflaydi. 
Bu jarayon natijasida bug'langan suv nikotinni bug' bilan olib ketadi va qabul 
qiluvchi kolbada suv va organik ikkita qatlam hosil bo'ladi. Organik qatlam 
ajratilgan, tozalangan va astma, taloq yallig'lanishi va epilepsiya bilan kurashish 
uchun ishlatilgan. 
1809 yilda fransuz analitik kimyogari Lui Nikolya Voklen Virjiniya tamakisini 
chuqur tahlil qilishga bag'ishlangan asarini nashr etdi. Ushbu ishning bir qismi 
sifatida Voklen nikotinning juda toza namunasini, shuningdek, tamakida nikotin 
bilan bog'langan izolyatsiya qilingan olma kislotasini ajratib olishga muvaffaq 
bo'ldi. O'zining ajoyib tahliliy ishiga qaramay, Voklen nikotinning kashfiyotchisi 
hisoblanmaydi, chunki u nikotinni aynan alkoloidlar oilasiga tegishli ekanligini 
aytib berolmaydi, ammo moddaning asosiy xossalari ammiak qoldig`i tarkibidagi 
moddalarga mos kelishini aytib o`tadi, bu paytda esa boshqa olimlar tomonidan 
alkaloidlarning asoslik xossasi aniq aytilgan edi.. 
Nikotinni nemis kimyogarlari Kristian Vilgelm Posselt va Karl Lyudvig 
Reyman kashf etgan. 1828 yilda ular tamakining faol kelib chiqishi haqidagi ilmiy 
ishni taqdim etishdi va eng yaxshi ish uchun Geydelberg universitetining yillik 
mukofotini qo'lga kiritishdi. Posselt va Reyman tomonidan olib borilgan tadqiqot 
kuchli tanqid qilindi, Posselt va Reimanga uzoq vaqt davomida ishonishdan bosh 
tortdilar, chunki kimyogarlarga ma'lum bo'lgan barcha alkaloidlar kristall holatda 
edi. Ular uzoq vaqt davomida qayta-qayta tekshirishdi, lekin natijalar bir xil bo'ldi - 
nikotin kristallarda emas, tomchilar holida ajraldi. 
1843 yilda Lui Melsens nikotinning empirik formulasini topdi. Nikotinning 
tuzilishi 19-asrning 80-yillari va 90-yillari boshlarida keng muhokama qilingan va 
1893 yilda nemis kimyogari Adolf Pinner tomonidan asos solingan. Strukturani 
tasdiqlash uchun ushbu moddaning sintezi talab qilindi: uni 1904 yilda Ame Pikte 
amalga oshirdi. Bir qator maqolalarida Pikte nafaqat tabiiyga o'xshash sintetik 
nikotin ishlab chiqarish usulini, balki uning oksidlanishining ikkita mahsulotini - 
nikotirin va digidronikotirinni ham nashr etdi. Afsuski, sintezning ba'zi bosqichlari 
juda og'ir sharoitlarda davom etgani bois, bu Pikte sintezining strukturani tasdiqlash 

---

- 5 - 
usuli sifatida ancha ko`p sarf harajatlarni tug'dirishi mumkin edi. Shunga qaramay, 
yengil sharoitda amalga oshirilgan keyingi sintez (1928) belgilangan formulaning 
to'g'riligini tasdiqladi. 
Optik faol (S)-nikotinning birinchi sintezi 1982 yilda amalga oshirilgan. 
Boshlang'ich material optik jihatdan faol almashtirilgan pirolidin edi va sintez 
jarayonida piridin halqasi hosil bo'ldi.