2-ma’ruza. О‘simliklar kimyoviy tarkibi va oziqlanishi Reja Kimyoviy tarkibi bо‘yicha о‘simliklarni tarqalishi О‘simliklarning organic tarkibi

Gemitsellyuloza
.
О‘simliklarning xujayra devorlari tarkibiga sellyuloza bilan bir qatorda 
gemitsellyuloza deb nomlanadigan, kichikroq molekulyar og‘irlikka ega polisaxaridlar xam 
kiradi. Gemitsellyulozalar kо‘proq somon va yog‘ochlikda (20–40% gacha) uchraydi. Ular 
sellyulozadan pentozanlar deb nomlanadigan 5 uglerodli qand moddalari zanjiridan iboratligi 
bilan ajralib turadi. 
Lignin
.
О‘simliklarni yogochlashgan tо‘qimalarining asosini tashkil etadigan modda. U 
kо‘proq (20–40%) о‘simliklarning poya va somonlarida daraxtlarning yog‘ochida tо‘planadi. 
О‘simliklarning barcha tо‘qimalarida lignin inkrustatsiyalash vazifasini bajaradi. U sellyuloza 
tolalarini biriktiradi, xujayra devorlari oralig‘idagi bо‘shliqlarni tо‘ldiradi. О‘simliklar yog‘och 
qismining mustaxkamligi kо‘p jixatdan lignin miqdoriga bog‘liq. Toza lignin suvda va 
kislotalarda eriydigan sariq–jigarrang tusli modda. 
Pektin moddalar
.
Pektin moddalar–mevalar, ildizmevalilar va о‘simlik tolalarida bо‘ladigan 
yuqori molekulyar polisaxaridlardir. Ular tolali о‘simliklarda tolalarning aloxida–aloxida 
tutamlarini birlashtiradi. Pektin moddalarning kislota va ishqorlar ta’sirida jele yoki dirildok 
massa hosil qilishidan qandolatchilik sanoatida keng foydalaniladi. 
Lipoidlar.
Yog‘lar va yog‘simon moddalar xam о‘simlik xujayra sitoplazmasining 
komponentlaridan hisoblanib, kо‘pchilik о‘simliklarda zaxira modda sifatida tо‘planadi. 
Yog‘larning oqsillar bilan hosil qiladigan birikmalari– lipoproteidlar о‘simlik tanasining barcha 
a’zolarida uchrab, ular xо‘l massasining 0,1–0,5% ini tashkil qiladi. Shuningdek, bu moddalar 
xujayra membranasining faoliyatini boshqarishda xam muhim о‘rin tutadi. О‘z urug‘ida kо‘p 
miqdorda yog‘ tutadigan о‘simliklar moyli ekinlar deb yuritiladi. Eng muhim moyli ekinlar 
urug‘larida moy (yog‘) ning miqdori (%) quyidagicha : 
Kanakunjut – 60 – 70 Zig‘ir – 30 
Kunjut - 45 – 50 Kanop- 30 

---

Kо‘knori -45 – 50 Xantal - 30– 35 
Zaytun - 45 – 50 CHIgit - 25 
Ekinbop nasha – 30 -38 Soya - 20 
Kungaboqar - 24 – 50 
Kimyoviy tuzilishiga kо‘ra yog‘lar uch atomli spirt– glitserinning murakkab efirlari bilan 
yuqori molekulyar yog‘ kislotalarning aralashmasidir. О‘simlik yog‘lari tarkibida olein, linol va 
linolen kabi tо‘yinmagan palmitin va steorin kabi tо‘yingan kislotalar mavjud. О‘simlik 
moylaridagi yog‘ kislotalarining tarkibi ularning quruqlik darajasi va suyuqlanishi, xarorati kabi 
xossalarini achish va sovunlanish xususiyatlarini xamda ozuqaboblik qimmatini belgilaydi. 
Linol va linolin kislotalari faqatgina о‘simlik moylari tarkibida bо‘lishini va inson organizmida 
bevosita sintezlanmasligini xisobga olsak, ularning ahamiyati yanada ravshanlashadi. 
Yog‘larning oksidlanishidan uglevod va oqsillar oqsillangandagiga qaraganda ikki barobar 
kо‘proq energiya ajralib chiqadi. qishloq xо‘jalik ekinlari tarkibidagi yog‘ miqdorining 
о‘zgarishi о‘simlik navi, tuproq va iqlim sharoitlari xamda qо‘llaniladigan о‘g‘it meyorlariga 
bog‘liqdir.