2-ma’ruza. О‘simliklar kimyoviy tarkibi va oziqlanishi Reja Kimyoviy tarkibi bо‘yicha о‘simliklarni tarqalishi О‘simliklarning organic tarkibi

Glyukoza
.
Glyukoza meva-chevalar tarkibidagi kо‘proq qand lavlagi va boshqa 
ildizmevalilar tarkibida juda kam (bir % ga yetar-yetmas) uchraydi. Uzum glyukozaga eng boy 
mevalardan bо‘lganligi sababli (8-15%), uning “uzum shakari” degan nomi shundan kelib 
chiqqan. Odatda glyukoza a-va v- shakllarda bо‘lib ular birinchi uglerod atomida joylashgan 
vodorod va gidrooksilning xolati bilan farqlanadi. Monosaxiridlar, birinchi navbatda glyukoza 
о‘simliklarning nafas olishida asosiy energiya manbai xisoblanadi, ularning fosfat iforlari
boshqa shakarfosfatlar bilan birga fotosintezda, murakkab uglevodlar sentezida va boshqa 
modda almashinish jarayonlarida ishtirok etadi. 

---

Fruktoza.
Fruktoza yoki boshqacha aytganda, “meva shakari” danakli shirin mevalar 
tarkibida kо‘p bо‘lib, 6-10% ni tashkil qiladi. Tapinambur (yer noki) tarkibida fruktozaning
miqdori eng kup-10-12% ga etadi. Sabzavotlar va gallguldoshlarining donlari tarkibida juda
kam miqdorda (foyizning undan va xatto yuzdan bir ulushicha) uchraydi. Fruktoza odatda
saxaroza va boshqa polifruktoza xosillarining tarkibiga kiradi. 
Saxaroza.
Saxaroza eng muxim qand moddalaridan biri bulib, glyukoza va fruktoza molekulalari 
qoldiqlaridan tuzilgan. 
Saxaroza barcha о‘simlik tо‘qimalarining tarkibida oz yoki kо‘p miqdorda uchraydi. Mevalar ( 
olmada – 5, apelsinda – 6, olxо‘rida – 8% gacha) va rezavor mevalar, shuningdek, sabzi, osh 
lavlagi, piyoz va boshqa bir qator maxsulotlar о‘z tarkibida saxaroza miqdorining kо‘pligi bilan 
ajralib turadi. Shakarkamish va qand lavlagi saxarozaga eng boy ekinlar jumlasiga kiradi. 
Ularning tarkibida bu moddalarning miqdori mos ravishda 11–15 va 14–22 % ga yetadi. 
Fotosintez, nafas olish, oddiy uglevodlardan murakkab uglevodlarning sintezlanishi kabi 
jarayenlar faqat saxaroza ishtirokida ketadi.