Mikroorganizmlarni sirt yuzasida ko‘paytirish

Mikroorganizmlarni sirt yuzasida ko‘paytirish.
Mikroorganizmlarni ko‘paytirishni 2 xil usuli bor. 
1. Sirt yuzasida o‘stirish 
2. Suyuq muxit ichida o‘stirish.
Birinchi usul asosan mog‘or zambrug‘larini o‘stirishda qo‘llaniladi. Bu qattiq va suyuqlik yuzasida mitseliyani ko‘payishi bilan xarakterlanadi. Suyuq substrat yuzasida amilolitik ferment xosil qiluvchi mitseliya qatlamidan tashqari ularni inaktivatsiya qiluvchi organik kislotalar xosil bo‘ladi. SHuning uchun qattiq substrat yuzali moddalardan (bug‘doy kepagi, barda drobinasi, kartoshka mezgasi va boshqalar) foydalaniladi.
Bug‘doy kepagi ishlatilganda yuqori faollikka ega fermentlar olishga erishiladi. Barda drobinasi ozuqaviy moddalarga boy bo‘lmagani uchun olinadigan fermentlarni faolligi bug‘doy kepagiga nisbatan 4-5 marta kam bo‘ladi.
Sirt yuzasida mikroorganizmlar ko‘paytirilayotganda, bug‘doy kepagi oldindan namlangan va sterilizatsiyalangan bo‘lishi kerak. Steril sharoitda ekish zambrug‘i tayyorlanadi, lekin ularni o‘stirish sterilsiz sharoitda – kyuvetalarda amalga oshiriladi. Zambrug‘larni o‘sish davomida xosil bo‘ladigan issiqlik kondensirlovchi xavo kamerasi orqali chiqariladi.
Bug‘doy kepagi tarkibida kraxmalni miqdori 16% dan kam bo‘lmasligi kerak. Bundan tashqari ozuqa muxitini boyitish maqsadida kartoshka mezgasi va solod o‘simtasini ishlatish mumkin. 
Ekin materiali sifatida zambrug‘larning sporasi, mitselliyasi va spora tashuvchi kulturasini ishlatish mumkin.
Qattiq ozuqa muxitida zambrug‘larni o‘stirish uchun, zambrug‘ probirkada, agar-agar yuzasida spora xosil qilguncha o‘stiriladi. So‘ngra sporalar sterilizatsiyalangan bo‘g‘doy kepagi solingan kolbaga ekiladi. Keyin spora tashuvchi kultura maxsus apparatlarga beriladi.
Sirt yuzasida mikroorganizmlarni o‘stirish bir qancha afzalliklarga ega. Bug‘doy kepagi yuzasida o‘sayotgan mog‘or zamburug‘ aralashtirilmaydi, begona mikroorganizmlar yalpi massa bo‘yicha tarqalmaydi, infeksiya kam joyga tushadi va ferment faolligiga taъsir etmaydi. Lekin, bu ishlatilayotgan jixozlarni sterilizatsiya qilmasa xam bo‘ladi degani emas.
SHu usulda olingan ferment bug‘doy kepagi bilan 10-11% namlik qolguncha quritiladi. Bu xolatda u uzoq muddatda aktivligini yo‘qotmasdan saqlanishi mumkin.
Ushbu usulni kamchiligi shundaki, u qiyin mexanizatsiyalanadi va mahsulotni tannarxi qimmat.
Mikroorganizmlarni suyuq muxit ichida o‘stirish
Mikroorganizmlar suyuq muxit ichida o‘stirilayotganda, mikroorganizmlar xajm bo‘yicha taqsimlanadi va ko‘payadi. Ko‘pchilik ferment produtsentlari aerob bo‘lgani uchun muxit aeratsiyalanadi, yaъni steril kislorod bilan taъminlash kerak. Mikroorganizmlarda bir biriga bog‘liq 2 ta jarayon ketadi – biomassani sintezi iva ferment sintezi. Fermentlar maksimal sintez bo‘lishi uchun maъlum tarkibdagi ozuqa muxiti kerak. SHu bilan birga kislorod bilan taъminlovchi moslama, xarorat va rN qo‘rsatkichini boshqarish, va metabolitlarni chiqarish uchun moslamalar kerak.
Suyuq muxitda o‘stirish uchun, suyuq ozuqa muxiti bilan qattiq komponentlar xam ishlatiladi. Muxit tarkibida tabiiy xom ashyolardan solod o‘simtasi, jo‘xori jmыxi, glyuten, qand lavlagi jomi, spirt bardasi qo‘shilganda ularni maydaligi nazoratga olinadi. CHunki yirik bo‘lakchalar sterilizatsiya jarayonini qiyinlashtiradi va trubalarga tiqilib qolishi mumkin. SHuning uchun ular elakdan o‘tkaziladi.
Ozuqa muxitini suyuq qismi (suv yoki barda filtrati) oqsil gidrolizati, aminokislotalar, uglevodlar bilan boyitiladi. Suyuq muxitda quruq moddalar miqdori produtsientni oilasiga qarab 1,5 dan 16% gacha bo‘lishi mumkin.
Ekish materialini olish pog‘onali ravishda, kultura massani oshirish bilan olib boriladi. Kichik sexlar uchun bir yoki ikki bosqichda, katta korxonalarda ko‘p bosqichda olib boriladi.
O‘stirishni xamma bosqichida muъtadil xarorat, aeratsiya va vaqt saqlanishi kerak. Agar jarayon maъlum bir sabablar bilan to‘xtab qoladigan bo‘lsa ekish materiali 8-10⁰S gacha sovutiladi va 4 soatgacha to‘xtatib turish mumkin. Ekish materiali begona mikroorganizmlar bilan zararlanmagan bo‘lishi kerak. SHuning uchun xar doim mikrobiologik nazorat olib boriladi. 
Xujayralarni tuzilishiga karab ular eukariotlarga va prokariotlarga bo‘linadi.
Eukariotlarga: xayvonlar, o‘simliklar, achitqilar, mog‘or zamburug‘lari, suv o‘tlari kiradi.
Prokariotlarga: bakteriyalar, ko‘k yashil suvda o‘suvchi mikroorganizmlar.
Prokariotik xujayralar yadrosi membrana bilan koplanmagan bo‘ladi. Ularni o‘lchami kichik bo‘lib, oddiy tuzilishga ega. Bu xujayralar aloxida, bir biri bilan bog‘lanmagan xolda faoliyat ko‘rsatadi. Ular sferik, tayoqcha va spiral formada bo‘ladi. O‘lchami 0,5-3 mkm bo‘ladi.
1 metr = 10³ mm, 1 mm = 10³ mkm (mikrometr), 1 mkm= 10³ nm (nanometr), 1 nm = 10 A (angstrem).
Bu tipdagi mikroorganizmlar keng tarkalgan va juda tez rivojlanadi. Prokariot xujayralar xar xil sharoitga moslashish xususiyatiga ega.
Prokariotlar biokimyoviy universal xisoblanadi, ular xar xil turdagi ozuqa moddasini o‘zlashtirish qobiliyatiga, aralashma tarkibidagi ozuqa moddasini tanlash xususiyatiga ega.