13-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish

P
* 
P
e
 
D 
M
C 
MR 
P
1 
P
2 
P
3 
P
4 
P
5 
P
6 
M
C
 
D
 
MR
 
Q
 
Q 

---

Ikkinchidan, biz shuni bilamizki, ishlab chiqarishning umumiy hajmi har bir nav 
maxsulotni sotishdan keladigan chegarali daromad uni ishlab chiqarishning chegarali 
harajatlariga teng bo’lishini ta’minlay oladigan darajada bo’lishi kerak. Agar bu 
tenglikka erishilmasa, firma uz foydasini jami ishlab chiqarish hajmini oshirish yoki 
qstsartirish (va shuningdek har ikkala navli maxsulot narxini oshirish yoki kamaytirish) 
xisobidan maksimumlashtirishi mumkin. Masalan, aytaylik har bir nav tovardan kelgan 
chegarali daromad bir xil, lekin chegarali daromad chegarali harajatlardan ko’p. Shunday 
bo’lganda firma ishlab chiqarishning jami hajmini oshirgan xolda uz foydasini 
ko’paytirishi mumkin bo’ladi. Bu har ikkala navli maxsulot narxini tushiradi va shu 
sababli har bir navdagi maxsulotni sotishdan tushgan chegarali daromadlar kamayadi 
(lekin ular uzaro tenglashadi) va chegarali harajatlar darajasiga kelib kol ad i (bu 
harajatlar ishlab chiqarish jami hajmi ortishi bilan usib boradi). 
Buning algebrik ifodasini ko’rib chiqamiz. P
1
birinchi navli maxsulot narxi, P
2
ikkinchi navli maxsulot narxi bo’lsin, C (QT) esa QT=Q
1
Q
2
hajmidagi maxsulot ishlab 
chiqarishning jami harajatlari bo’lsin. Bunday xolda jami foyda quyidagiga teng bo’ladi: 
F=P
1
Q
1
+P
2
Q
2
-C(Q
2
) 
Firma oxirgi birlik tovarni sotishdan kelgan qo’shimcha foyda nulga teng bo’lib 
qolgungacha har ikkala navdagi tovarlar Q, va Q
2
ni sotishni ko’paytirib boradi. Shuni 
xisobga olib birinchidan, biz birinchi navli maxsulot qo’shimcha birligini sotishdan 
kelgan qo’shimcha foydani nolga tenglashtiramiz: 
Bu erda 
birinchi nav maxsulotning qo’shimcha birligini sotishdan kelgan 
qo’shimcha daromad bo’ladi (ya’ni bu MR
1
) 
esa qo’shimcha birlik maxsulot ishlab chiqarishning qo’shimcha harajati, ya’ni 
chegarali harajatlar MC bo’ladi. 
Shunday qalib biz MR
1
= MC tengligiga ega bo’lamiz. Xuddi shunga o’xshash tartibda 
ikkinchi navli maxsulot uchun MR
2
= MC. 
Tenglamasiga ega bo’lamiz. Unda berilganlarni yaxlitlab, ko’rishimiz mumkin-ki, 
narx va ishlab chiqarish xrjmi kuyidagi tenglikni ta’minlashi zarur:
MR
1
= MR
2
= MC (1) 
Yana yangidan har ikkala navli mahsulotlar chegarali daromadlari uzaro va 
chegarali harajatlarga teng bo’lishi zarur bo’ladi.
Firma rahbarlariga xdr bir navli maxrulotta o’rnatiladigan narxlarni uzgartirish 
uchun ularni talab uzgarib turishiga qarab shchsoblab chiqsh osondek tuyulishi mumkin. 
Biz yana bir bor chegarali daromadning talab uzgarib turishi orqali kuyidagicha 
ifodalanishini yodga olamiz. MR= P (1 + 1/Ed).
Bunda MR
1
= P
1
(1+1/E
1
) va MR
2
= P
2
(1+1/E
2
) hosil bo’ladi. Bu erda E
1
va E
2
tegishli ravishda birinchi va ikkinchi navli mahsulotlarga talabning uzgaruvchanligini 
bildiradi. Endi MR
1
va MR
2 
ni tenglashtirib quyidagi narxlar nisbatiga ega bo’lamiz: 

---

Siz kutganingizdeq eng yuqori narx talabi kamroq uzgaruvchan bo’lgan tovarga 
kuyiladi. Agar, masalan, birinchi navli mahsulotga talab uzgaruvchanligi — 2 bo’lsa, 
ikkinchi navli mahsulotga talab uzgaruvchanligi —4ga teng bo’ldi.
Bunda: 
(
)
(
)
(
)
(
)
hosil bo’ladi.