13-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish

 
13.6-rasm. Bozor hajmi kichik bo’lganda narxlarni diversifikatsiyalash.
Shunday bo’lganda ikkinchi navli (ikkinchi guruhga mo’ljallangan) mahsulotlarni 
ishlab chiqarish va sotish harajatlari oshib ketib chegaraning daromadlardan yuqori 
bo’lishi yuzaga keladi. 6-rasmga qarab mulohaza qalsaq firma yagona narx R o’rnatib va 
maxsulot sotishni iste’molchilarni yagona umumiy guruhiga qaratsa o’zini yaxshi his 
etishi mumkin. Chunki, aks holda, ikkinchi, hajmi kichiqoq bozorga xizmat kursatishning 
qo’shimcha harajatlari qo’shimcha daromaddan oshib ketishi mumkin. 
1-m i s o l. Talonlar va narxdan berilgan siylovlarning iqisodiy taxdili 
Konservalangan mahsulotlar va ularga yuldosh tovarlar ishlab chiqaruvchilar 
ko’pincha talonlar ham chiqarishadi. Bu talonlar tovarni arzonlashtirilgan narxda siylov 
bilan sotilishini bildiradi. Talonlar maxsulot reklamasining bir kismi sifatida tarqatiladi, 
gazeta va jurnallarga yopishtirilgan holda chiqariladi yoki pochta orqali yuboriladi. 
Masalan, nonushtaga muljallangan butqa talonini taqaim etish uning narxi 25 tsentga past 
bo’lishini anglatadi. Firmalar nima sababdan shunday talonlarni chiqaradilar? Nima 
uchun tovar narxini osongina tushirib, shu asnoda talonlar chop etish va tarkatishdan 
ketadigan pulni tejab qolsa bo’lmaydimi? 
Talonlar narxlarni diversifikatsiyalash vositasi sifatida xizmat qaladilar. 
Tadqiqotlar ko’rsatishicha hamma iste’molchilarning faqat 20 — 30% talonlarni 
kesib olib, ularni saqaar va ishlatar ekanlar. Bu iste’molchilar talonlarga e’tibor 
bermaydiganlarga qaraganda narx o’zgarishini sezgirlik bilan qabo’l etishar ekan. 
Ularning narxga bokliq talabi uzgaruvchanroq, rezervlangan narxi pastroq bo’lar ekan. 
Demak butqa kontsentratini chiqaruvchi kompaniya talonlarni chiqara borib o’zining 
haridorlarini ikki guruhha bo’lishi mumkin va mazmunan narxga sezgir bo’lgan 
haridorlariga undan siylov berishlari mumkin ekan. Siylov berish programmalari ham 
shunday qaladi. Masalan, “Kodak” profammasiga kura haridor uchta uram fototasmani 
olishini isbotlovchi talabnomani pochta orqali yuborib 1,50 dollarga teng kompensatsiya