13-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish

 
13.4-rasm. O’rtacha va chegarali harajatlar pasayib boruvchi firmalarda iste’mol hajmiga qarab 
narxni diversifikatsiyalash 
Ayrim xolatlarda iste’molchilarni ochiq-oydin turt toifaga bo’lish uchun turli 
mezonlar qo’llanadi. Masalan, talabalar va keksa kishilar axolining boshqa toifalariga 
nisbatan tovarlar uchun pulni o’rtachadan kamroq tulashga qodir bo’ladilar (chunki 
ularning daromadi oz bo’ladi) Bu mezonlar oldindan inobatga olinib, talabalar 
guvoxnomasi yoki ijtimoiy ta’minot kartochkalari kiritiladi. Xuddi shunga uxshash 
usulda aviakompaniyalar yulovchilarni sayyoxlarga va xizmat safariga ketayotgan 
kishilarga (sunggilar uchun chipta narxi yuqori bo’ladi) ajratadilar, aviachiptalarning 
narxini diversifikatsiyalashtirib, oldindan sotiladigan arzon chiptalarni joriy etadilar. 
Spirtli ichimliklar chiqaruvchi kompaniya misoliga qaytgan shishalardagi aroq navini 
kursak etiketkalar (tovar belgisi) ning o’zi iste’molchilarni tegishli toifalarga bo’ladi. 
Kupchilik iste’molchilar «Ekstra» navli ichimliklarga, ular boshqa odatdagi 
ichimliklardan deyarli farq qalmasalar-da va ularni aynan bir firma ishlab chiqargan 
bo’lsa-da, ko’proq pul tulashga shay bo’ladilar. Agar narx diversifikatsiyasining mazkur 
turini amalga oshirish mumkin bo’lsa, unda har bir toifa iste’molchilar uchun narxni 
firma qanday belgilaydi? Bu haqida ikki bosqachda o’ylab ko’ramiz. Birinchidan, biz 
shuni bilamiz-ki, ishlab chiqarish hajmidan qat’iy nazar, chiqarilgan maxsulotlar miqdori 
uning guruhlari o’rtasida taqsimlanganda sotilgan har bir maxsulot birligining chegarali 
daromadi teng bo’lishiga erishish zarur bo’ladi. Aks xolda firma foydasi 
maksimumlashmaydi. Masalan, ikki guruh haridorlar ajratilsa, birinchi guruh 
iste’molchilariga maxsulot sotishdan tushgan chegarali daromad, ya’ni birinchi navning 
daromadi MR
1
ikkinchi navli tovarni sotish keltirgan daromad MR
2
dan ko’p bo’lishi 
turgan gap. Bunda firma uchun birinchi navli maxsulot sotishni ko’paytirish va ikkinchi 
navli maxsulot ishlab chiqarishni qaoqartirish foydali bo’ladi. Firma bunga birinchi navli 
tovarlar narxini tushirib, ikkinchi navli tovarlar narxini oshirish orqaii erishadi. Har xolda 
narxlar shunday bo’lishi kerak-ki, turli navdagi maxsulotlarni sotishdan keladigan 
chegarali daromadlar bir xil bo’lishi talab qalinadi.