13-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish

D
MR
P
max
P
1
P*
P
2
 
P
c
$/Q

---

Firma qanday qilib A guruhdagi iste’molchilarning yututni (Xech bo’lmasa uning 
bir qsmini) qo’lga kiritishi va shuningdeq V guruvdagi bo’lgusi haridorlarga mahsulot 
sotishdan keladigan foydani olishi mumkin. Yagona narx o’rnatish mutlaq to’g’ri 
kelmaydi. Lekin firma turli guruh haridorlar uchun narx ular talab egri chizigining 
qaerida joylashishiga ko’ra har xil belgilashi mumkin. Masalan, A guruhdagi haridorlarga 
ancha yuqriroq bo’lgan R. narxi, V guruh uchun esa ancha pastroq R
2
narxi, nihohoyat A 
va V guruhdari oralishchdagi haridorlarga R* narxi o’rnatiladi. Mana shu narxlarni 
diversifikatsiyalash, ya’ni turli guruh haridorlarga har xil narx belgilash uchun asos 
bo’ladi. Albatta muammo haridornk turli guruhlarga ajratib, ularni tovar uchun har xil 
narxga binoan pul tulashga majbur qalishdan iborat. Keyingi bo’limda bu qanday 
kilinishini ko’rib chiqamiz.
13.2 Narxlar diversifikatsiyasi 
Narxlar diversifikatsiyasi haridorning daromadi, iste’mol hajmi va tovar toifasiga 
qarab uch xil shaklga ega bo’ladi, ulardan har birini ko’rib chiqamiz.
Narxlarnikg haridorlar daromadiga qarab diversifikatsiyasi 
Firma uchun eng ma’kuli o’zining xdr bir haridoriga harxil narx belgilashdir. Agar 
imkon bo’lganda firma o’zining har bir haridori sotib oladigan harbir buyumga uning 
pulini tulash mumkin bo’lgan maksimal narx belgilagan bo’lur edi. Biz bu maksimal 
narxni haridorning zahiralangan narxi deb ataymiz. Har bir haridor uchun zabiralangan 
narxni belgilash amaliyoti haridorning daromadiga qarab narxning ideal diversifikatsiyasi 
deyiladi. Bu firma foydasiga qanday ta’sir etishini ko’rib chiqmiz. 
Birinchidan, biz firma yagona narx (13.2-rasmdagi) R* narxni belgilagan paytda 
olinadigan foydani bilishimiz kerak. Buni anshdtash uchun biz har bir qo’shimcha ishlab 
chiqarilgan va sotilgan mahsulot birligidan olingan foydani mahsulot chiqarishning 
umumiy hajmi Q* bilan birgaliqaa qarashimiz kerak. Mana shu qo’shimcha foyda 
chegarali daromad — ayiruv har bir mahsulot birligining chegarali harajatlaridan iborat 
bo’ladi. 
13.2-rasmda birinchi birlik maxsulot uchun chegarali daromad eng yuqori, 
chegarali harajatlar esa eng past bo’lgan. Har bir qo’shimcha maxsulot birligining 
cheklangan daromadi pasayadi, cheklangan harajatlar esa ortib boradi. Shuning uchun 
firma umumiy hajmi Q* maxsulot ishlab chiqaradi, bunda chegarali daromad chegarali 
harajatlarga teng bo’ladi. Maxsulotni Q* dan ko’p bo’lgan har qavday miqdorda ishlab 
chiqarish chegarali harajatlarni chegarali daromadtsan oshirib yuborgan va shunday 
qagsib, foydani pasaytirgan bo’lar edi. Jami foyda har bir sotilgan maxsulot birligi 
keltiradigan barcha foyda summasi bo’lib 13.2-rasmdagi chegarali daromad egri chizigi 
bilan chegarali harajatlar egri chizig’i orasidagi chiziqlar tortilgan yuzada ifoda etilgan. 
Iste’molchi yutugi o’rtacha daromad chizigi bilan haridorlar tulaydigan narx R* oraligida 
bo’lib, u yuqorida uchburchak shaklida tasvirlangan. 

---