13-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish

13.8-rasm. Talab eng avjiga chiqqanda narxni diversifikatsiyalash 
Maksimal talab chog’ida narxlarning shakllanishi ularni vaqga qarab 
diversifikatsiyalashdan 
farqaanishini 
aytib 
utamiz. 
Narxlarni 
vaqga 
qarab 
diversifikatsiyalaganda har bir nav tovarni sotishdan kelgan chegarali daromad chegarali 
harajatlarga teng bo’lishi kerak. Buning sababi shuki turli guruh iste’molchilarga xizmat 
kursatish harajatlari bir-biriga botiq bo’ladi. Masalan, aviachiptalarga tula va siylov berib 
past narx kuy ilganda, past narxda sotilgan chiptalarning ko’p bo’lishi, tula narxda 
chiptalarning kam sotilishini bildiradi, binobarin samolyot yulovchilarga tulgani sari 
chegarali harajatlar tez oshib boradi. Biroq ish avjiga chikkan paytda narx belgilash yuz 
berganda (Shuningdek narxni vaqtga qarab diversifikatsiyalashga oid ko’pchilik 
misollarda) bunday xddisa kuzatilmaydi. Shanba va yakshanba kunlari changichilarni 
yuqoriga olib chikuvchi kutargichga va istirohat boglariga chiptaning ko’p sotilishi 
boshqa kunlari chiptalarning oz miqdorda sotilishini bildirmaydi. Xuddi shu tarzda 
elektroenergiyani odatdagi kunlarda sotilishi amalda uni talab avjiga chikkan kunlardagi 
sotilishini kamaytirmaydi. Xullas, narx va sotish xdjmi har bir davr uchun chegarali 
harajatlarga qaramay belgilanishi mumkin. Bu harajatlar har bir davrdagi chegarali 
daromadga teng bo’ladi. Bunga kinoteatrlarda kechki seanslar uchun chipta narxining 
yuqori, kunduzgi seanslar uchun pastligi misol bo’la oladi. Ko’pchilik kinoteatrlarda 
tomoshabinlarga kunduzgi soatlarda xizmat kursatishning chegarali harajatlari kechki 
soatlardagi chegarali harajatlarga bogliq bo’lmaydi. Kinoteatr egasi kunduzgi va kechki 
seanslar chiptalarining optimal narxini birbiriga boglamagan holda belgilashi mumkin, 
bunda u kunduzgi va kechki seanslarga bo’lgan talabning va chegarali harajatlar hisob-
kitobining natijalaridan foydalanadi.