4-мавзу: меҳнат ҳАҚи ва унга тенглаштирилган тўловлар, пенсиялар, ижтимоий тўловлар, солиқлар ва ҳисобдор шахслар билан ҳисоб-китоблар ҳисобини юритиш тартиб қоидалари

• Namangan viloyati To`raqo`rg`on tumani
• 32-umumiy o`rta ta’lim maktabi
• Biologiya fani o`qituvchisi
• Lutpillayeva Feruzaning taqdimoti

Mavzu: QO’NGIR VA QIZIL SUVO’TLARI

REJA:

• 1. Qo’ngir va qizil suvo’tlar haqida tushuncha.
•  
• 2. Yapon laminariyasining tuzilishi.
•  
• 3. Qo’ng’ir va suvo’tlarining ahamiyati.

ATAMALARNI O’RGANAMIZ.

• Karatin – sariq rang beruvchi pigment.
• Ksantofil – zarg’aldoq rang rang beruvchi pigment.
• Dengiz karami – laminariyaning ikkinchi nomi
• Agar-agar - qizil suvo’tlardan olinadigan modda.
• Rizoid – suvo’tining suv tagidagi narsalarga birikkan hujayrasi.

Norvegiya, Islandiya, Shotlandiya, Irlandiya va Angiliya kabi mamlakatlarning dengiz qirg’oqlarida uy hayvonlari suvo’tlari bilan boqiladi, chunki ular ozlarining kimyoviy tarkibi jihatidan yaxshi sifatli xashakdan qolishmaydi. Sanoatda suvo’tlaridan yod va brom olinadi. Ba’zi suvo’tlarining 1 kg kukinidan 5 g dan 20 g gacha toza yod olish mumkin. Qizilmiya suvo’tlaridan agar-agar olinadi. Agar-agar oziq-ovqat sanoatida mermelad va muzqaymoq tayyorlashda ko’p ishlatiladi. Bundan tashqari, agar-agar laboratoriyalarda bakteriyalar va zamburug’lar kabi organizmlarni o’stirish uchun oziq sifatida qo’llaniladi. ````

• Dengiz suvo’tlarining bo’yi bir necha santimetrdan 60-70 m gacha boradi. Ular suv tagidagi loy, qum, tosh va boshqa narsalarga yopishib o’sadi. Dengiz suvo’tlari chuchuk suv suvo’tlaridan xromatoforida xlorofilldan tashqari yana karotin (sariq), ksantofil (zarg’aldoq) hamda qo’ng’ir va qizil rang beruvchi pigmentlar bo’lishi bilan farq qiladi.
• Dengiz suvo’tlariga misol qilib, Laminariya turkumiga oid yapon laminariyasini keltirish mumkin.
• Yapon laminariyasi yirik o’simlik bo’lib, tanasining yuqori qismi uzun tasmasimon, bo’yi 2-6-12 m, eni 10-75 sm keladi. Pastki qismi esa kalta silindsimon yoki novsimon.
• Yapon laminariyasi dengiz qirg’og’idan boshlab, to 25-35 m chuqurlikkacha bo’lgan va suvning doimo harakatlanib turadigan yerlarida o’sadi. U, ayniqsa, Yapon dengizining shimoliy qismida keng tarqalgan.
• Yapon laminariyasi jinssiz va jinsiy yo’llar bilan ko’payadi.
• O’simlik tanasida ko’p miqdorda darmondorilar, shakar va boshqa oziqbop moddalar to’planadi. Shuning uchun ham odamlar unga «Dengiz karami» deb nom qo’yishgan va qadimdan undan turli xil ovqatlar, har xil konservalar va shirin mahsulotlar tayyorlashgan.
• Laminariya turkumiga 30 ta tur kiradi.
• Xalq xo’jaligida dengiz suvo’tlaridan turli sohalarda foydalaniladi. Masalan, Koreya, Xitoy va Yaponiyada laminariyadan tashqari yana nemalion va ulva kabi dengiz suvo’tlari ovqatga ishlatiladi. Ularda moy kam bo’lsa ham, oqsil, uglivod va vitaminlar ko’p bo’ladi.

K l a s t e r u s u l i

• Qo’ng’ir va qizil suvo’tlar

TEST 1. Laminariya qanday suvo’ti ? A) qizil suvo’ti B) qo’ng’or suvo’ti D) yashil suvo’ti 2. Qaysi suvo’tini dengiz karami deyiladi ? A) ulva B) namilion D) laminariya 3. Agar-agar qaysi suvo’tidan olinadi ? A) porfira B) fillafora D) laminariya 4. Sanoatda suvo’tlaridan qanday elementlar olinadi ? A) kalsiy, kaliy B) brom, yod D) kislorod, vodorod 5. Ulva qanday suvo’ti ? A) qizil suvo’ti B) yashil suvo’ti D) qo’ng’or suvo’ti

Uyga vazifa: 99-100 sahifalarni o’qish