1-variant Leksikologiya va uning turlari haqida ma’lumot bering

10-variant
1.Emotsional-ekspressiv betaraf so‘zlar haqida ma’lumot bering.
Emotsional-ekspressiv bo‘yoqdorlik, uslubiy ma’no. O‘zbek tili leksikasida so‘zlar emotsional-ekspressiv jihatdan ikki qatlamga ajratiladi:Emotsional-ekspressiv jihatdan betaraf so‘zlar. Bunday so‘zlarning semantik tarkibida faqat denotativ ma’no (atash, nomlash semalari) mavjud bo‘ladi: yuz, oriq, ozg‘in, jilmaymoq kabi. Emotsional-ekspressiv jihatdan bo‘yoqdor so‘zlar. Bunday so‘zlarning semantik tarkibida denotativ ma’no (atash, nomlash semalari) bilan birga uslubiy bo‘yoqlar (ifoda semalari, konnotativ semalar) ham mavjud bo‘ladi: turq (denotativ ma’no + uslubiy bo‘yoq), dirdov (denotativ ma’no+uslubiy bo‘yoq), qiltiriq, ipiltiriq (denotativ ma’no + uslubiy bo‘yoq), irshaymoq (denotativ ma’no + uslubiy bo‘yoq) kabi. I z o h : yaxshi va yomon, g‘azab va nafrat kabi so‘zlarda uslubiy bo‘yoq bordek tuyuladi, aslida esa ularda uslubiy bo‘yoq yo‘q, bu so‘zlar belgi yoki voqelikni atash (nomlash) bilan cheklanadi, shunga ko‘ra emotsional- ekspressiv jihatdan bo‘yoqdor so‘zlar sanalmaydi.
Uslubiy bo‘yog‘i bor bo‘lgan so‘zlardan nutqda his-tuyg‘ularni, so‘zlovchining voqelikka nisbatan salbiy yoki ijobiy munosabatini ifodalash maqsadida foydalaniladi. Masalan: Mamlakat bizlarga ishonsin! Biz shalvirab ishni xurjun qilaylikl... (Uyg‘.). Tursang-chi, muncha shalpayasanl (H.SH.). Bu misollarda bo‘shashmoq leksemasi o‘rnida shalviramoq va shalpaymoq so‘zlari qo‘llangan va shu so‘zlarning mazmun planidagi uslubiy bo‘yoqlar («kinoya», «mazax», «kesatiq» semalari) hisobiga nutqda ekspressivlik ta’minlangan.

2. 
   Ifodalanayotgan predmetlar (hodisalar) o‘rtasidagi shakily o‘xshashlik asosida yuzaga kelgan metaforalarga misollar keltiring. Metafora (grekcha metaphora – «kochirma») narsa va hodisalar orasidagi oxshashlik asosida ulardan birining ifodasi bolgan sozni ikkinchisini ifodalash uchun qollashdir, metaforada shakliy oxshashlik: belgi-xususiyat, harakat-holat nazarda tutiladi. SHu tufayli ot, sifat va fe’l turkumlarida metafora yoli bilan kochish hodisasi mavjud. Masalan, tish, engil, pasaydi so`zlarining ma’nosini kuzating: Tish: 1) odamning tishi (bosh ma’no); arraning tishi (yasama ma’no) Qozonning qulog‘i - odamning quloģi Samalyot dumi - itning dumi odamning tana a’zolari nomlari: bet, yuz, burun, quloq, koz, lab, tish, elka, oyoq, ogiz kabi;