1-variant Leksikologiya va uning turlari haqida ma’lumot bering

2. Leksemaning uzual ma’nosi lisoniy hodisa, okkazional ma’nosi esa nutqiy hodisa ekanligining sababini tushuntiring.
Uzual ma’no leksemaning mazmun mundarijasida bor bo'lgan leksik ma’nodir. U til egasi bo'lgan xalq tomonidan tan olingan, demak, ko'pchilikka tushunarli bo'lgan ma’no hisoblanadi. Masalan, tozalamoq leksemasining mazmun mundarijasida quyidagi leksik (uzual) ma’nolar bor:
1.«kir, chang, ifloslik va shu kabilardan xoli qilmoq» (tish tozalamoq, idishlami tozalamoq, uyni tozalab supurmoq kabi): Yo‘lchi ularga beda tashladi. Keyin kurak va supurgi olib otxonani tozalay boshladi («Qutlug‘ qon»dan);
2.«aralashma!ardan, keraksiz, ortiqcha narsa va qismlardan xoli qi!moq» (spirtni tozalamoq, dalanig‘o‘zapoyalardan tozalamoq kabi): Anvargullarni sug'orish, o ‘tlamiyulib tozalash vazifasini o ‘zi bajardi («Mehrobdan chayon»dan).
Okkazional ma’no leksemaning tildagi ma’nosiga xos bo'lmagan, ayrim shaxsning (muallifning) nutqiy vaziyatdan kelib chiqib, shu leksema mazmuniga yangicha «tus» berishi natijasida yuzaga keltirilgan sun’iy ma’nodir. U individual xarakterda bo'ladi va faqat kontekstda anglashi- ladi.«lchak uzar hangomalar»dan keltirilgan quyidagi dialogga e’tibor beraylik:
Qattiq kayf qilgan er xotinidan iltimos qilyapti:•Kastumimni tozalab qo'y.
•Tozaladim.
•Shimimni tozalab qo'y.•Tozaladim.
•Tuflimni tozalab qo'y.
•lye, tuflining ham cho'ntagi bormi?
Yuqoridagi matnda tozalamoq so'zining «ship-shiydam qilmoq» ma’nosi kulgiga sabab bo'layotganligini anglash qiyin emas. Aslida bu ma’no tozalamoq leksemasining mazmun mundarijasida yo‘q, u asar muallifïning uslubiy maqsadda kashf etgan leksik qo'Ilashidir. Bunday leksik qo'llanishni (okkazional ma’noni) gul leksemasi misolida ham uchratib turamiz: gul leksemasining to‘g‘ri («o‘simlik gu/i») va ko'chma («yigitlarning guli», «qizlarning guli») ma’nolari borligi ma’lum, ular shu leksemaning uzual ma’nolari (leksik ma’nolari) sanaladi, chunki gul so'zining bu ma’nolari shu leksemaning semantik tarkibidan barqaror o'rin olgan:
Shoh qiz, shakar qiz, qizlarning guli,
Qoshlaringni ko'rsatgil, men uning quli.