1-tema: Hu’jjettaniwshiliq pán sipatinda. Hújjet hám oniń wazipalari. Málimleme hám hújjet túsinigi. Reje

Hújjetlerdi úyreniwdiń bibliografiyalıq usılı

Hújjetlerdiń muǵdarlıq kompleksin úyreniwge qaratılǵan usıllarǵa bibliografiyalıq hám ilimiy metrik usıllar kiredi. Hújjetler kompleksin statika hám dinamikada úyreniw ádet bolıp tabıladı. Hújjetlerdi statikada úyrenip atırǵanda kontseptsiya payda boladı - hújjetler kompleksi; dinamikada oqıtıp atırǵanda olar aǵıs haqqında aytadı.

Hújjetler dızbegi - waqıt ótiwi menen ózgermeytuǵın ob'ektlerdiń anıq kompleksi - hújjetler. Dızbek baspalar, saqlaw birligi menen ańlatpalanatuǵın muǵdar menen xarakterlenedi. Dızbekler kitapxanalar, arxivlar, kitaplar jıynaqları hám basqalardı toplaydı. Dızbeklerdi úyrenip atırǵanda, onı quraytuǵın hújjetlerdiń ózgeshelikleri házirde anıqlanǵan, turaqlı dep uyreniledi.
Hújjetler aǵımı -bul hárekettegi, dinamikasındaǵı ob'ektlerdiń waqıtqa qarap ózgeriwi. Aǵıs intensivlik penen xarakterlenedi, bul baspa birligi, waqıt birligi (ay, jıl) ushın baspalar sanı menen ańlatpalanadı.
Eger dızbekler haqıyqat bolsa, ol jaǵdayda aǵıs tek izertlewshiniń oyda sáwlelendiriwinde boladı, sebebi háreketleniwshi hújjetlerdi toplaw hám olardı vizual xarakteristikalaw múmkin emes. Sol sebepli tek bibliografiyalıq usıl hújjetler aǵımın modellestiriw, onı vizual bilinetuǵın formada usınıw imkaniyatın beredi.
Hújjetlerdi úyreniwdiń bibliografiyalıq usılı olardı standart usıl boyınsha tariyplewden ibarat bolıp, mazmunın túsindirme yamasa referat kórinisinde xarakteristikalaydı, yaǵnıy bibliografiyalıq maǵlıwmattı jaratıwda, sonıń menen birge onı bibliografiyalıq qollanba kórinisindegi hár túrlı ayrıqshalıqlar hám dizayn boyınsha gruppalanadı. Bibliografiyalıq maǵlıwmatlar, jámi bolıp, hújjetli aǵıslar hám dızbeklerdi sáwlelendiredi, olardıń sapa qásiyetlerin óz ishine aladı, olarda júz berip atırǵan processlerdiń modeli bolıp xızmet etedi, jasırın tendentsiyalardı kózge taslaydı. Hújjetlerdi úyreniwdiń bibliografiyalıq usılı jámiyette keń qollanılıp atır. Onıń tiykarında mámleket diziminen ótkeriledi hám baspa dóretpeler statistikası júritiledi, kóplegen hújjetli hám informaciya qıdırıw dızbekleri islep shıǵıladı. Hár qanday ilimiy izertlewler (da jámáátlik, individual) úyrenilip atırǵan tema boyınsha hújjetler aǵımın analiz etiwden baslanadı hám bibliografiyalıq dizimdi dúziw menen tamamlanadı.
Bibliografiyalıq usıl potentsial qarıydardıń mútajlikleri, qızıǵıwshılıqları hám talǵamına itibar qaratıp, tiyisli kriteryalardı qáliplestiriwdi esapqa alǵan halda hújjetlerdi sapalı tańlawdı óz ishine aladı. Bibliografiyalıq maǵlıwmatlardı gruppalaw usılları, olardı basqa izbe-izlikte dúziw (sistemalı, tematikalıq, logikalıq, xronologiyalıq, álipbe, lingvistika hám basqalar), ol yamasa bul ózgeshelikti ajıratıp kórsetetuǵın aǵıs yamasa dızbekti hár túrlı xarakteristikalaw imkaniyatın beredi. Hár bir hújjettiń ornın anıqlaw. Jeke hújjetlerdiń aǵımındaǵı ornın anıqlap, olardıń aktuallıǵın, jańalıǵın, jazılǵan maǵlıwmatlardıń isenimliligi hám tolıqlıǵın, tekstli xabarlarda sáwlelendiriw natiyjeliligin bahalaw múmkin boldı.
Hújjetler aǵısları da, dızbekleri de bibliografiyalıq modellestiriwge boysınadı. Ekinshi halda, kitapxanalar, arxivlar hám basqa úlken baspa dóretpeler jıynaqların sáwlelendiriwshi kataloglar hám kartotekalardı dızbeklerdiń bibliografiyalıq modeli dep esaplaw múmkin. Olar hár bir hújjettiń jaylasıwın kórsetip, jıynaqlarda jóneltiriw quralı bolıp xızmet etedi. Biraq hújjetler aǵımın bibliografiyalıq modellestiriw eń kóp bilim talap etetuǵın bolıp shıǵadı. Bilimniń túrli tarawlarındaǵı aǵıslardıń bibliografiyalıq modellerin úyreniw túpten jańa bilimlerdi ashıp beredi hám Scientometric metodınıń tiykarın quradı.