|
ÁMELIY SABAQ TEMALARI
1-Tema. Hujjettanıwshılıq páni boyinsha atamalar hám táripler
Málimleme-kitapxana tarawinda bar bolǵan bárshe standartlardıń kópshilik bólegi málimleme-kitapxana iskerliginde qollanılatuǵın ulıwma túsinik hám atamalar táripin unyfikaciyalastırılatuǵın standartlar quraydi. Búgingi kúnde atamalarda standartlastırıw tolıǵı menen málimleme-kitapxana iskerligin sol qatarda bibliografiya, bibliografiyatanıwshılıq, málimlemeni izlew hám tarqatıw, málimlemeni izlew tilleri, kataloglastırıw, fondtı toltırıw sıyaqlı jumıslardı óz ishine aladı. Málimleme, kitapxanashılıq isi, bibliografiya iskerligi hám baspa isi boyınsha islep shıǵarılǵan bárshe standartlar «Axborot, kutubxonachilik va noshirlik ishi buyicha standartlar tizimi» (SIBID) dep atalǵan ulıwma atama astında birlestirilgen.
Bul dizimdegi standartlarǵa 7-sanlı dizimge alıw nomeri biriktirilgen. Dizimdegi standartlarǵa MDX nıń bárshe mámleketlerinde ámel etiledi. SIBID diziminiń kópǵana standartları mámleketlerara standartlar esaplanıp «Gost» sıyaqlı belgilenedi. Basqa topardı tómendegi kitapxana –málimleme hám baspaxana jumısların unifikaciyalastırılǵan texnologiyalıq standartlar quraydı.
- Birdey (yaxlit) hújjetlerdi referatlaw hám annataciyalaw;
- Kataloglar hám kartotekalar ushın kartochkalardı jaratıw;
-Ayrım túrdegi hújjetlerdi rásmiylestiriw;
- Túrli hújjetlerdi saqlaw hám konservaciyalaw;
- Rubrikatorlardı júrgiziw;-
-Bibliografik maǵlıwmatlardı ayırbaslaw;
XX ásrdiń 90-jıllarında ǴMBnıń jámáátlik-ekonomikalıq turmısındaǵı málimleme-kitapxana tarawınıń roli hám ornınıń ógeriwi menen baylanıslı bolǵan ózgerisler SIBID standartlar diziminde túp ózgerislerge alıp keldi. Bul dáwirde ǴMB de málimleme-kitapxana isin rawajlandırıwdıń bárshe jónelisleri menen balanıslı bolǵan jańa SIBID standartları islep shıǵılıp qabıl etile basladı. Aqırǵı bir neshe jıl dawamında kitapxanalarda kompyuter texnologiyaları hám elektron resurslarınan paydalanıw iskerligi menen baylanısı atamalar, tárepler hám tártiplestiriwshi standartlar payda bolıwı menen ásirese qatań ózgerisler júz berdi
Mámleketimizde atamalar hám tariypler boyınsha birinshi Mámleketlik standartı 1970-jılda tastıyıqlanǵan (GOST 16487-70. Jumıs júrgiziw hám arxivlaw. Atamalar hám tariypler). Bul Mámleketlik standartında bul hújjet "faktlar, hádiyseler, ob'ektiv haqıyqat hádiyseleri hám insannıń intellektual iskerligi haqqında arnawlı material maǵlıwmatların túrli jollar menen támiyinlew quralı" dep tariyp berilgen. Biraq, tez arada bul tariyp sın pikir etildi, sebebi qarsılasılardıń ádalatlı dawalarına kóre, maǵlıwmattı támiyinlew quralı hújjettiń ózi emes, bálkim xat, dawıs jazıw hám basqalarda kiredi.
1983 jılda qayta kórip shıǵılǵannan keyin jańa Gosstandart payda boldı (GOST 16487-83. Jumıs júrgiziw hám arxiv jumısı. Atamalar hám tariypler), ol jaǵdayda " hújjet - bul onıń ushın jasalma usıl menen anıqlanǵan maǵlıwmatlarǵa iye bolǵan materiallıq ob'ekt waqıt hám mákanda uzatıw.". Biraq, bul tariyp sın pikirge beyim bolıp shıqtı, sebebi bul jerde maǵlıwmattıń tiykarǵı tasıwshısı bolǵan. Rossiyada 1990 -jıllarda baslanǵan tereń sociallıq-siyasiy hám ekonomikalıq ózgerisler, sonıń menen birge, mámlekettiń global informaciya mákanına aktiv kirip barıwı taǵı bir bar hújjet kontseptsiyasın qayta kórip shıǵıwdı talap etti. Nátiyjede, onıń tariypinde semantik júkti materiallıq strukturalıq bólekten informaciya bólegine ótkeriw júz berdi. 1998 jılda tastıyıqlanǵan jańa GOSTta hújjettiń tariypi tómendegishe qáliplestirildi: "Hújjet; hújjetlestirilgen maǵlıwmat: Materiallıq tasıwshsında onı anıqlawǵa múmkinshilik beretuǵın tolıq maǵlıwmatamalar menen belgilengen maǵlıwmatamalar". Bul jerde, birinshi náwbette, hújjettiń informaciya mánisi, sonıń menen birge, onıń material tasıwshısı menen tikkeley baylanısı sáwlelendirilgen. Basqasha etip aytqanda, bul tariyp informaciya hám materiallıq ǵalaba xabar qurallarınıń óz-ara birligine tiykarlanǵan. Geypara avtorlardıń pikirine kóre (V. A. Kopylov, M. V. Larin), hújjetlestiriw nátiyjesinde maǵlıwmattı materiallıqlastırıw, reifikatsiya qılıwdıń bir túri bar. Informaciya materiallıq quralǵa "bekkemlengen" yamasa hátteki oǵan "baylanısqan" bolıp, maǵlıwmat jaratıwshısınan ajıratıladı. "Hújjetlestirilgen maǵlıwmat... bul materiallıq ob'ekt bolıp, bul arnawlı bir sharayatlarda onı zatlar qatlamına kirgiziw hám oǵan salıstırǵanda múlk huqıqı institutın keńeytiwge tiykar beredi". Bul tariyp tiykarınan shet el ádebiyatlarda ámeldegi bolǵan hám sırt el jumısı hám arxiv ámeliyatında qollanılatuǵın tariyplerge sáykes keledi. Solay etip, 1988 jılda Xalıq aralıq arxivlar keńesi tárepinen baspa etilgen "Arxiv terminologiyasınıń sózliginde" hújjet (hújjet) "dáldalshı hám ol jaǵdayda yamasa ol jaǵdayda jazılǵan maǵlıwmatlardıń birikpesi, dálil yamasa málimlemege ıye bolıwı múmkin" baha. "Keri jaǵdayda, hújjet" shólkemler, mákemeler hám fizikalıq shaxslar tárepinen nızamlı huqıqları hám minnetlemelerin qollap-quwatlaw ushın yamasa xojalıq mámilelerin júrgiziw ushın jaratqan, alǵan hám saqlaǵan formasınan yamasa jardeminen qaramastan belgilengen maǵlıwmat (hújjet)" dep tariyplenedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
