|
3. texnik hujjetler
Informaciyanı saqlaw hám saqlawdıń xarakteristikalaytuǵın usılı - bul texnikalıq hújjetler. Qandayda bir qurılıstı ornatıw yamasa buyım soǵıwdan aldın, adam olardı " basına" quradi, keyininen bul maǵlıwmattı birpara materiallarǵa ornatadı. Texnikalıq hújjetler - bul texnikalıq ideyalardı materiallıq quralda jazıp alıw usılı. Texnikalıq hújjetler hár qıylı ilimiy-texnikalıq iskerlik túrlerin hújjetlestiriw processinde payda boladı, olar quramına texnologiyalıq processlerdi proektlestiriw, qurıw, rawajlandırıw, ilimiy-izertlew iskerligi, sanaat óndirisin shólkemlestiriw, sonıń menen birge geologik qıdırıw, geodeziya, kartografiya jumısları kiredi. Sonday etip, texnikalıq hújjetler texnikanı sáwlelendiriwshi grafik hám tekstli hújjetler ushın ulıwmalastırılǵan nom bolıp tabıladı
oylań. Texnikalıq hújjetler áyyemgi dáwirlerde jazıwdıń payda bolıwı menen derlik bir waqıtta payda bolǵan. Ilimpazlardıń pikirine kóre, tasdıń kóp bólegi
sızılmalar islep shıǵarıw temaların óz ishine alǵan. Ma'bad hám saraylar Áyyemgi Egipet hám Bobilda sızılǵan súwretlerge qaray qurılǵan. Tas, saz, papiruslarga texnikalıq xarakteristikalar da payda boldı, keyinirek olar ekonomikalıq esap -kitaplar hám shamalar menen toldırila baslandı. Ónimlerdi islep shıǵarıw hám ımaratlardı qurıw ushın olar úlgiler hám modellerdi islep shıǵarıwdı basladılar. Arnawlı texnikalıq maqsetler ushın sızılmalar payda boladı - sızılmalar,
geografiyalıq kartalar. Texnikalıq hújjetlerde sapalı ózgerisler agrardan sanaat jámiyetke ótiw dáwirinde júz berdi. Bul dáwirde sızılǵan eń zárúrli texnikalıq hújjet boladı, yaǵnıy. belgili qaǵıydalarǵa muwapıq tegisliktegi sızıqlar, sızıqlar járdeminde jasalǵan ob'ekt suwreti. XVIII ásir aqırında bul biykarǵa emes.
frantsuz injeneri G. Montge tárepinen islep shıǵılǵan proektsion sızılma payda boldı hám sol kungacha isletilingen. Keyinirek, texnikalıq hújjetler kóleminiń keńeyiwi jańa payda bolıwı yamasa onıń eski baǵdarları jaqsılanıwı menen baylanıslı edi: texnologiyalıq hújjetler,
ilimiy izertlewlerdi hújjetlestiriw, standartlastırıw hám t.b.
Texnikalıq hújjetlerde tiykarınan vizual qurallardan paydalanıladı (sızılmalar, diagrammalar, diagrammalar, súwretler, grafikalar ), sebebi jazıw kóbinese
ob'ekt, zat, hádiyse tuwrısında anıq maǵlıwmatlardı etkazish qıyın yamasa múmkinshiliksiz bolıp tabıladı. Rásmiylestirilgen grafik tili - bul maǵlıwmattı uzatıw ushın ayriqsha belgi sisteması. Grafik suwret " bul dástúriy mániske iye bolǵan" maqsetke muwapıq túrde qurılǵan metaforaiy elementlerdiń kompleksi bolıp tabıladı. Grafik suwret besew elementti óz ishine aladı : noqat, sızıq, forma, reń, toqıma.
(sayalaw ) ". Usınıń menen birge awızsha forma hám tekstler texnikalıq hújjetlerde de keń qollanıladı.
Ádetde texnikalıq hújjetlerdiń túrli-tumanlıǵı 4 gruppaǵa bólinedi:
1. islep shıǵarıw quralları tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı tastıyıqlaytuǵın hújjetler (proektlestiriw hám qurılıs hújjetleri);
2. miynet procesin atap kórsetiw nátiyjeleri (texnologiyalıq hújjetler);
3. Tábiyaat haqqında insan ob'ekti retinde belgilengen maǵlıwmatlar
iskerligi (geologik razvedka, geodeziya, kartografiya,
meteorologiya hám basqalar );
4. texnikalıq qurallardan paydalanǵan halda xizmet kórsetiw hám tutınıw tarawına tiyisli hújjetler.
Texnikalıq hújjetlerdiń barlıq gruppalarında sızılmalar úlken bólegin iyeleydi. Tómendegi sebeplerge kóre sızılǵan súwretlerdiń kóp túrleri bar.
- suwretlengen ob'ekttiń tábiyaatı (sanaat buyımları, kapital qurılıs ob'ektleri súwretleri);
- suwret detallari dárejesi (bas jobalar, ólshewli sızılmalar, haqıyqıy sızılmalar );
- suwrettiń tolıqlıǵı (ulıwma tártipli sızılmalar, montaj birlikleriniń súwretleri, bólimlerdiń súwretleri) hám basqalar.
Texnikalıq hújjetler ob'ektti relyefde usınıwǵa múmkinshilik beretuǵın súwretlerdi óz ishine aladı, ásirese, ónim tekǵana texnikalıq, bálki kórkem tárepden de bahalanatuǵın jaǵdaylarda (diywal qaǵazı, shúberek, qabarǵan jerlew qutılarınıń súwretleri, sonıń menen birge, úyler hám basqalar ).
Texnik hujjatlarning barcha guruhlarida chizmalar katta qismini egallaydi. Quyidagi sabablarga kóra chizilgan rostmlarning ko'p turlari mavjud.
- toshvirlangan ob'ektning tabiati (sonoat buyumlari, kapital qurilish ob'ektlari rostmlari);
- toshvir tavsilotlari dorajasi (bosh rejalar, o'lchovli chizmalar, haqiqiy chizmalar);
- toshvirning tóliqligi (umumiy jalb qilibli chizmalar, montaj birliklarining rostmlari, qismlarning rostmlari) va boshqalar.
Texnik hujjatlar ob'ektni relyefda taqdim etishga imkon beradigan rostmlarni o'zlar ichiga uadi, ayniqsa, mahsulot nafaqat texnik, balki badiiy tomondan ham baholanadigan holatlarda (davor qoǵozi, mato, qadoqlash qutlarilarining rostmlari, shuningdek, uylar va boshqalar).
Kartografikalıq,
injenerlik hám geologik,
topografikalıq hám geodezik,
topıraq, gidrologik hújjetler.
Óz gezeginde, bul gruppaǵa tiyisli hújjetlerdiń kóp túrleri sortlarǵa iye. Atap aytqanda, kartalar (karta - bul Jer maydanı, aspan denesi yamasa juldız aspanınıń sızılması ) ulıwma geografiyalıq hám arnawlı (fizikaviy) bolıwı múmkin.
geografiyalıq, sociallıq-ekonomikalıq, tariyxıy hám basqalar ). Olar aymaqtıń qamrovi, kólemi, reńleri hám basqalar tárepinen parıq etedi.
Ilimiy izertlewler hám ilimiy-texnikalıq islenbelerdi ámelge asırıw processinde keń kólemli izertlew hújjetleri jaratıladı. Onıń tiykarǵı túrleri:
izertlew, eksperimental proektlestiriw, eksperimental texnologiyalıq hám eksperimental proektlestiriw jumısları boyınsha esabatlar ; ilimiy ekspediciyalar, qánigelerdiń ilimiy-texnikalıq missiyalari tuwrısındaǵı lekciyalar, lekciyalar ;
izertlew programmaları ;
texnikalıq-ekonomikalıq tiykarlar, túsindiriwler, esabatlar, esletpeler hám basqalar ;
juwmaqlar, túsindiriwler, túsindiriwler, túsindirmeler;
monografiyalar, dissertatsiyalar, basqa ilimiy baspalar hám olar haqqındaǵı túsindiriwler;
ilimiy izertlewler processinde payda bolǵan dáslepki hújjetler (analiz nátiyjeleri, eksperimental jurnallar hám basqalar ).
Standartlar yuridikalıq áhmiyetke iye bolǵan texnikalıq hújjetlerdiń arnawlı toparın quraydı.
Bólek gruppaǵa texnikalıq qurallardan paydalanıwdı targ'ib etiwshi hám usınıń menen tutınıw salasın óz ishine alatuǵın hújjetler kiredi. Buǵan tómendegiler kiredi: texnikalıq ónimler pasportları, sanaat kompaniyaları katalogları, reklama súwretleri hám súwretleri hám basqalar.
Sońǵı payıtqa deyin texnikalıq hújjetler tiykarınan dástúriy (analog) formada - sızılmalar, kartalar hám formasında alıp barılǵan
hám basqalar. Házirgi waqıtta ilimiy-texnikalıq maǵlıwmatlardı usınıwdıń cifrlı quralları hám usılları barǵan sayın keń tarqalıp atır. Atap aytqanda, elektron kartalar hám atlaslar jaratılıp atır, bul kartografikalıq maǵlıwmatlardı nátiyjeli basqarıw, relyefni vizual túrde kórsetiw hám kerekli esap -kitaplardı ámelge asırıw imkaniyatın beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
