|
Súwret hújjetleri
XIX-ásirden baslap tekstli hám texnikalıq suwretleytuǵın hújjetler menen bir qatarda texnologiyalıq rawajlanıw, ilimiy jańa ashılıwlar hám texnikalıq oylap tabılǵanlar nátiyjesinde jańa hújjetlestiriw usılları barǵan sayın keń tarqalıp atır. Bul foto, film, video, fono (audio) hújjetler.
Sol tárizde dúzilgen hújjetler audiovizual dep ataladı, yaǵnıy olardıń vizual hám audio maǵlıwmatları ámelde bolıp, olardı kóbeytiw ushın tiyisli úskeneler talap etiledi. Olar ádette bir kompleksde kórip shıǵıladı, sebebi olar jaratıw hám kóbeytiw texnikası, maǵlıwmat tábiyatı, kodlaw usılı, saqlawdı shólkemlestiriwde júdá uqsas bolıp tabıladı. Audiovizual hújjetlerge fotografikalıq hújjetler, kino hújjetleri, video hújjetler, videofonogrammalar, fono hújjetler, sonıń menen birge mikroformalardaǵı hújjetler kiredi.
Fotografikalıq hújjet - bul fotosúwret hújjeti. Fotosúwret hújjetleriniń payda bolıwı XX-ásirdiń birinshi yarımına tuwrı keledi hám fotosúwret oylap tapqanı menen baylanıslı (grekshe "photos" -reń, "grapho" - jazaman, sızaman, yaǵnıy sózbe-sóz, reńli súwret). Fotosúwretke alıw - bul nurǵa bayqaǵısh bolǵan materiallarǵa suwretti alıw, olarǵa nur tásirinde hám keyinirek ximiyalıq qayta islew processinde suwretlerdi alıw.
Fotosúwret oylap tapqanı dúnyadaǵı kóplegen áwlad ilimpazlarınıń miyneti nátiyjesi boldı. Fotosúwret oylap tabıwdıń zárúr shártlerinen biri bul obscura (qarańǵı bólme) kamerası bolıp, onıń ózgesheligi sonda, quyash nurı oǵan kishi tesik arqalı kirip, sırtqı dúnya ob'ektleriniń jaqtılıq naǵısın qaldıradı. Bul ózgeshelik eramızǵa shekemgi 4-asirde jasaǵan áyyemgi grek oyshılı Aristotelǵa qashannan berli málim bolǵan. Taǵı bir zárúr shárt - XIII asirde kóz áynek oylap tabılǵan. Nátiyjede, obscura kamerası bikonveks ob'ektiv menen úskenelestirilgen hám sırtqı dúnya ob'ektlerin mexanikalıq sızıw ushın qollanılǵan. Biraq, ximiya tarawındaǵı tabıslar sheshiwshi shárt edi. XVIII-asirde temir duzları hám brom duzları eritpeleriniń nurına bayqaǵıshlıǵı oylap tabıldı hám XX-ásirdiń baslarında fotoximiyanıń tiykarǵı nızamı oylap tabıldı, oǵan kóre tek sol elementke sińip ketken nurlar tásir etiwi múmkin bolǵan elementke ximiyalıq tásir kórsetedi.
Dúnyada birinshi fotografikalıq súwretti 1826-jılda frantsuz J.N. Nipcu jaratqan. Ol birinshi fotosúwret apparatın da jaratqan. Basqa bir frantsuz súwretshisi-dekorativ L.-J. M. Dager birinshi bolıp galogen-gúmis qatlamda súwret sapasın salıstırǵanda joqarı bolǵan fotosúwretti aldı. Keyinirek dagerreotip atınıń alǵan Dagerdiń súwreti haqqında 1839-jıl 7-yanvarda Frantsiya akademiyasınıń jıynalısında xabar berilgen. Sonnan berli bul kún fotosúwret tuwılǵan kúni sıpatında bayramlanıp kelinip atır.
Biraq, dagerreotip dáwiri, onıń bahası joqarı bolǵanlıǵı sebepli, qısqa múddetli edi. Keyinirek fotografiya ingliz oylap shıǵarıwshısı V. F. G. Talbottıń usılı boyınsha rawajlandı, ol unamsız -unamlı processti jańalıq ashtı hám 1835 jılda gúmis xloridke atalǵan qaǵazǵa dúnyadaǵı birinshi unamsız hám unamlı baspanı aldı.
Rossiyada birinshi fotografikalıq suwretler 1839-jılda akademikalıq Yu. F. Fritshe tárepinen alınǵan, keyingi jıl bolsa Moskvada mámleketimizdegi birinshi fotostudiya ashılǵan.
Kelesi fotografikalıq hújjetler procesi turaqlı túrde rawajlanıp bardı. Atap aytqanda, 1947 jılda diffuziya dep atalǵan fotografikalıq process oylap tabıldı, bul tez súwretke alıw ushın kameralar jaratılıwına alıp keldi, yaǵnıy tawsılǵan fotosúwretti tuwrıdan-tuwrı kamerada alıw.
Fotosúwret payda bolǵanınan keyin tezlik penen insannıń ómiriniń túrli tarawlarında keń qollanıla baslandı: siyasat, pán, mádeniyat, kórkem-óner hám basqalarda fotosúwretler informaciyanı texnikalıq qayta islew menen shuǵıllanatuǵın tarmaqlardıń rawajlanıwı: baspaxana, kartografiya, reprografiya menen bekkem baylanıslı. Fotosúwret hújjetleri ǵalaba xabar qurallarında zárúrli rol oynaydı. Olar eń zárúrli tariyxıy derek bolıp tabıladı. Fotosúwret shaxstı tastıyıqlaytuǵın hújjetler: pasportlarda, studentlik gúwalıqlarında, aydarmashılıq gúwalıqlarında hám basqalar.
Fotosúwret hújjetleri, birinshi náwbette, kútá úlken maǵlıwmatqa iye bolǵanlıǵı sebepli, bir waqtıniń ózinde kóplegen ob'ektlerdi tolıq jazıp alıwları sebepli bunday áhmiyet kásip etti. Qandayda bir kisi kóriw arqalı alatuǵın maǵlıwmatlardıń shama menen 80% ti esapqa alǵan halda, bul júdá zárúrli bolıp tabıladı. Fotosúwret hújjetleriniń ma`nisi, olar waqıya júz bergen waqıtta hám waqıya júz bergen orında payda bolıwı menen de baylanıslı. hám aqır-aqıbette, fotosúwret hújjetleri tek ǵana haqıyqatlıq haqqında maǵlıwmat júrgizedi, bálkim insanǵa estetikalıq tásir kórsetedi.
Mikrografiya texnologiyasınan paydalanıw fotografikalıq hújjetlerden paydalanıw kólemin keńeytirdi. Nátiyjede hújjetler mikro formalarda payda boldı. Bular plyonkalı yamasa basqa ǵalaba xabar qurallarındaǵı fotosúwret hújjetleri bolıp, olardı islep shıǵarıw hám qollanıw ushın mikrografiya texnologiyasınan paydalanǵan halda tiyisli ósiw talap etiledi. Bul hújjetler tómendegilerdi óz ishine aladı:
mikrokarta - fotografika qaǵazǵa nusqalaw yamasa mikroofsetli basıp shıǵarıwda alınǵan, ashıq bolmaǵan materialdaǵı mikroform formasındaǵı hújjet;
mikrofilm - ramkalardı bir yamasa eki qatarda izbe-iz jaylastırǵan halda nurli bayqaǵısh plyonkada jaylasqan mikroformat;
mikroafisha - bir neshe qatarda kadrlardı izbe-iz jaylastırǵan ashıq formattaǵı plyonkada mikroform;
ultramikro-mikroafisha - 90 ese kem qısqargan ob'ektler suwretleri nusqaların óz ishine alǵan mikroafisha59.
Mısalı, 75 x125 mm ultra-mikroafishanıń kólemi 936 kitap formatındaǵı betlerdi quraydı.
Jaqında cifrlı fotografikalıq process fotografikalıq hújjetlerde qollanılıp atır. Fotoximiyalıq galogenid procesine tiykarlanǵan hám kóp basqıshlı ximiyalıq qayta islewdi, waqtın talay jumsawdı hám qımbat bahalı metall - gúmisten paydalanıwdı talap etetuǵın dástúriy texnologiyaǵa tán bolǵan kóplegen kemshiliklerden qutıldı. Cifrlı fotosúwretlerde predmettiń optikalıq suwreti fotosensorlıq datchik - oǵan jaylastırılǵan kóplegen mayda fotoelementler bolǵan qattı plyonka - pikseller járdeminde elektr video signalına aylandırıladı. Keyin qabıl etilgen signal cifrlı formaǵa ótkeriledi hám yad apparatında saqlanadı, onnan fotosúwretti basıp shıǵarıw ushın onı printerge beriw múmkin. Birinshi elektron fotosúwret sisteması 1981 jılda Yaponiyanıń Sony kompaniyası tárepinen jaratılǵan.
Cifrlı fotosúwretlerdiń abzallıqlarınan biri sonda, nátiyjede alınǵan suwretti dúzetiw múmkin - reńdi ózgertiw, kontrast, retush hám basqalar. Bunnan tısqarı, cifrlı kameranı kompyuterge hám onıń sırtqı apparatlarına jalǵaw múmkin hám nátiyjede alınǵan suwretlerdi Internet 60 arqalı uzatıw múmkin.
Házirgi waqıtta cifrlı (elektron) fotosıwret joqarı baxaǵa iye bolǵanlıǵı sebepli ele keń qollanılmaǵan. Biraq, jaqın keleshekte, qánigelerdiń prognozlarına kóre, ápiwayı fotografiyadan cifrlı nomerge ótiw anıq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
