|
Hújjetlestiriwde electron esaplawshı texnikalar-kompyuterden paydalanıw
Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, hújjetler tek ǵana tábiyǵıy tilde (tekstli hújjetler), bálkim jasalma tilde de ámelge asırılıwı múmkin. Bunday halda, maǵlıwmatlar elektron kompyuterler járdeminde qayta islenedi, kodlanadı, yaǵnıy. ol yamasa bul standart formada usınıs etiledi. Bunnan tısqarı, birdey maǵlıwmatlar hár qıylı formalarda kodlanıwı múmkin hám kerisinshe, hár túrlı maǵlıwmatlar uqsas formada usınıs etiliwi múmkin.
Bir adam uzaq waqıt dawamında kodlaw maǵlıwmatlarına óte basladı. Ádebiyatta tuwrı belgilengenligi sıyaqlı, qashannan berli jazba hám arifmetikalıq sóylesiw hám cifrlı maǵlıwmatlardı kodlaw sistemalarınan basqa zat emes. Biraq, sheshiwshi qádem ekilik kodlaw dep atalǵan oylap tabıw nátiyjesinde qabıllandı, yaǵnıy bıytlerdi (anglichan bıyt - ekileniwshi nomer - ekilik nomerden alınǵan) dep atalǵan eki nomer eki belgiden paydalanǵan halda maǵlıwmatlardı kodlaw - 0 hám 1. Sol tárizde háripler, nomerler, basqa belgiler Sonıń menen birge suwretler hám dawıslardı kodlaw ámelge asırıla baslandı. Bul kompyuterlerdiń dizayniga kiritilgen ekilik kodlaw sisteması edi.
Kompyuterdiń payda bolıwı ushın texnikalıq shártler elektronika hám esaplaw hám analitik esaplaw texnologiyaları rawajlanǵan waqtı edi. XVIII-ásirdiń ekinshi yarımında frantsuz J. M. Djakard toqıw stanokları arqalı basqarıw ushın mashina perforatorlarınan paydalanıwdı usınıs etti hám 1834 jılda C. Bebbedj programma tárepinen basqarılatuǵın esaplaw mexanik analitik mashinasınıń joybarın islep shıqtı. Ol zamanagóy kompyuterler menen derlik birdey apparatlarǵa iye edi: yad, arifmetik úskene, basqarıw úskeneleri, maǵlıwmatlardı kirgiziw hám shıǵarıw. XIX-ásirdiń aqırında G. Xollerit hújjetlestirilgen maǵlıwmatlardıń matritsalı tasıwshısı sıpatında qollanılǵan perkfartlardan maǵlıwmatlardı saralaw hám oqıwǵa ılayıq bolǵan elektromexanik esaplaw mashinasın jarattı. Bul mashina járdeminde Arqa Amerika Qospa Shtatlarınıń daslep esaplanǵan 7 jıl ornına 11-sanlı xalıqtı dizimge alıw materialların bir jıl ishinde qayta islew múmkin edi. Rossiyada perfo kartalar menen islew ushın esaplaw mashinaları birinshi ret 1897 jılda birinshi ulıwma xalıqtı dizimge alıw materialların qayta islew ushın qollanılǵan.
XX-ásirdiń birinshi shereginde elektron lampaalar oylap tabıldı hám radiotexnika tarawında keń qollanıldı.
Nátiyjede, 30 - 1940 jıllardıń baslarında dúnyanıń bir qatar mámleketlerinde, sonday-aq SSSRda programmalıq támiynat menen basqarılatuǵın kompyuterlerdi jaratıw ideyası payda boldı. Mámleketimizde kompyuterlerdiń ceriyali islep shıǵarılıwı 1952 jılda islengen.
Kompyuterlerdiń payda bolıwı menen maǵlıwmatlardı hújjetlestiriw, onı uzatıw, saqlaw hám isletiw processlerin avtomatlastırıwdıń jedel rawajlanıwı baslandı. Mashina tasıwshısındaǵı hújjetler barǵan sayın keń tarqalıp barıp atır, yaǵnıy elektron esaplaw texnologiyası menen hújjetlestirilgen maǵlıwmattı qayta islewdi támiyinleytuǵın materiallıq qurallar hám dizimge alıw usılları járdeminde jaratılǵan hújjetler payda boldı.
Daslep, kompyuter menen islew processinde tesiliw usılı tiykarınan kodlanǵan maǵlıwmattı qorǵaw, uzatıw hám saqlaw ushın qollanılǵan, yaǵnıy kerekli maǵlıwmatlar arnawlı mashinalar - perfaratorlar hám kontrollerler járdeminde málim bir maǵlıwmat punktlerinde dumalaq yamasa tórtmúyeshli formasında mashinalar perforatorlarına yamasa shtamplanǵan lentalarǵa jazıp alındı. Keyinirek, kodlanǵan maǵlıwmatlardıń bekkemlew, kodlaw, jazıp alıw tiykarınan magnit lenta, magnit disklar hám basqalarda ámelge asırıla baslandı.
1960 jıllardıń baslarınan baslap Sovet Birlespeinde basqarıw maǵlıwmatların avtomatlastırılgan tárizde qayta islewge mólsherlengen birinshi kompyuter sistemaları isley basladı. 1980-jıllardıń ortalarına kelip mámlekette qashannan berli 6000 den artıq avtomatlastırılgan basqarıw sistemaları bar edi. Bul mashina tiykarındaǵı basqarıw hújjetlerin ǵalabalıq túrde jaratılıwına alıp keldi. 1982 jılda SSSRda mashinada oqılatuǵın hújjetlerdiń birinshi arxivı jaratıldı.
1980-jıllardıń aqırınan baslap mámleketimizde jeke kompyuterlerden keń paydalanıw baslanadı. Búgingi kúnge shekem kópshilik shólkemlerde, mákemelerde, kárxanalarda hújjetler menen islew tiykarınan kompyuter texnologiyaları járdeminde ámelge asırılıp atır. Solay etip, elektron hújjetler basqarıw hújjetleri tarawında bekkem ornastı. 1990-jıllardıń ekinshi yarımında "elektron hújjet" termini ózi qollanıla baslandı.
Elektron hújjetler texnologiyalıq tárepten ayrıqsha bolıp tabıladı. Olardaǵı maǵlıwmatlardı materiallıq ortalıqta jazıp alınǵan fizikalıq formada shaxs tárepinen qabıl etiliwi múmkin emes. Tek dekodlawdan keyin, bul maǵlıwmat paydalanıwshı ushın túsinikli bolǵan formanı aladı (monıtor ekranındaǵı súwret, printerdiń baspa nusqası hám basqalar).
Bul ayrıqshalıq "elektron hújjet" túsinigi átirapında tartıslardı keltirip shıǵaradı.
Bul terminniń ózi ele Mámleket standartında emesligi biykarǵa emes. Bunıń ornına GOST R 51141-98-de "Jumıs júrgiziw hám arxiv jumısı. Atamalar hám tariypler" aldınǵı termindi saqlap qaldı - "mashina tasıwshısındaǵı hújjet", bul "qayta islewdi támiyinleytuǵın ǵalaba xabar quralları hám jazıw usılları járdeminde jaratılǵan hújjet" dep tariyplenedi. Elektron esaplaw mashinası arqalı onıń maǵlıwmatları Hújjetlerdi basqarıw boyınsha izertlewlerde usınıs etilgen elektron hújjettiń tariypleri jaqsılanıwı hám anıqlanıwı kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: |
