|
Ilimiy izertlew metodologiyası
Ilimiy izertlew metodologiyası-bul anıq maqsetke erisiw ushın hár túrlı usıllar (usıllar, texnikalar, proceduralar, operatsiyalar) kompleksin ámelge asırıwǵa qaratılǵan, waqıt boyınsha tártipke salınǵan, muwapıqlastırılǵan háreketler sisteması.
Solay etip, ilimiy izertlew procesin tómendegishe ańlatıw múmkin:
• izertlewshi izertlew obiektti tańlaydı;
• izertlew ob'ekti izertlew temasın anıqlaytuǵın mashqalalı jaǵdaydı óz ishine aladı;
• izertlew teması ilimiy izertlew metodologiyasın ańlatiwshı sáykes keletuǵın izertlew ásbapları, proceduraları, usıllarınan paydalanıw zárúr ekenligin belgileydi;
• izertlew qurallarından paydalanıw izertlewshige mashqalalı jaǵdaydı sheshiwge járdem beretuǵın jańa bilimlerdi beredi;
• qarar tekst formasında qabıl etiledi.
Izertlewde qollanılatuǵın barlıq usıllar ádette ierarxiyanıń bir neshe dárejelerine bólinedi. Joqarı dáreje ulıwma insanıylıq xarakterge iye bolǵan ulıwma ilimiy usıllardan ibarat. Olar ilimiy pikirlewdiń induktsiya, deduktsiya, analiz, sintez, uqsawlıq, salıstırıw sıyaqlı ulıwma principlerıge tiykarlanadı. Ulıwma ilimiy metodlardıń teoriyalıq tiykarın filosofiyalıq principler, nızamlar hám taypalar quraydı. Ierarxiyanıń keyingi basqıshı ilimiy ıntızam sheńberinen sırtqa shıǵarıw hám túrli bilim tarawlarına tán bolǵan modellerge tiykarlanǵan usıllardı óz ishine aladı. Bularǵa baqlaw hám tájiriybe, ayrıqsha sotsiologiyalıq izertlew usılları, muǵdarlıq usıllar hám basqalar kiredi. Kóp pánlerge tán bolǵanlıǵı sebepli, olar izertlewdiń túrli basqıshlarında keń kólemli mashqalalardı sheshiw ushın qollanıladı: olardan geyparaları tiykarınan material toplaw ushın qollanıladı, basqaları. onı analiz islew hám ulıwmalastırıw ushın boladı. Pánler ortasındaǵı quramalı óz-ara baylanıslılıq sebepli usıllardıń logikalıq hám tolıq klassifikaciyaın dúziw quramalı. Sol sebepli biz ilimiy izertlew usıllarınıń óz-ara kirip barıwı hám hújjetli izertlewlerde olardan paydalanıw haqqında sóylewimiz múmkin.
Hújjetlerdi izertlew usılları ulıwma ilimiy metodlarǵa tiykarlanǵan. Biraq qollanılatuǵın usıllardıń hór túrliligi arasında olar hújjetlerdi basqarıw qásiyetlerine eń maslastırılǵan hám olardan eń ataqlıları:
Hújjetti onıń forması, mazmunı, jámiyette islewi birliginde kórip shıǵıs usıllar:
• sistemalı izertlew usılları kompleksi;
• tipologiyalıq.
Hújjet tekstin rásmiy úyreniw usılları:
• informaciyanı analiz islew;
• terminologiyalıq analiz;
• quramdı (content) analiz islew.
Oqıwshı tárepinen hújjet tekstin qabıl etiw hám túsiniwdi úyreniwge qaratılǵan usıllar:
• psixolingvistikalıq usıl;
• anıq sotsiologiyalıq izertlewler usılları kompleksi.
Hújjettiń sapa táreplerin úyreniwge qaratılǵan usıllar:
• ekspert bahalaw usılı.
Hújjetler kompleksin úyreniwge qaratılǵan usıllar:
• bibliografiyalıq;
• ilimiy -izertlew.
Hújjetlerdi úyreniwdiń pánleraro basqıshlarında basqa pánlerdiń usılları da qollanıladı, olar izertlewlerdi anıqlaw, dúzetiw, toplaw hám dáslepki qayta islew, keyinirek hújjetli túsiniw ushın aralıq juwmaqlar tayarlaw ushın qollanıladı. Solay etip, sorawnamanıń dáslepki basqıshlarında tariyxıy hám hújjetli izertlewler, faktlardı izlew hám olardı analiz qılıwda tariyxıy, derektanıw, statistika usıllarınıń tolıql arsenalınan paydalanıladı. Ushırasıwdı ornatıw ushın atributı (málim bir baspaxananıń repertuarına tiyisli dóretpe avtorı, baspaxana), ximiyalıq, bioximiyalıq, fizikalıq (fotografiyalıq, radiologiyalıq, lyuminestsent) analiz usılları qollanıladı. Analiz islew teoriyası hám ámeliyatı tekst analiziniń hár qıylı kórkem ádebiyatqa baylanıslı, lingvodilistik hám tekstli usılların óz ishine aladı. Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, túrli usıllardı qabıllaw dárejesi izertlew ob'ekti hám xarakterine tuwrıdan -tuwrı baylanıslı. Hújjetli izertlewlerde hár túrli pánlerdiń usıllarınan paydalanıwdı ratsionalizatsiya islew, bul pánlerdiń jazıwlardı basqarıwdıń mánisi, usılları, dárejeleri hám formaların arnawlı anıqlawǵa tiykarlanǵan bolıwı kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: |
