1-tema: Hu’jjettaniwshiliq pán sipatinda. Hújjet hám oniń wazipalari. Málimleme hám hújjet túsinigi. Reje

13-Tema: Hújjetler dizimi: tiykarǵi waziypalari hám unifikatsiyalaw máseleleri
Reje:

1. Hújjetlerdi qáliplestiriw qásiyetleri. Huqıqıy hújjettiń kúshi.

2. Sızılmalar, túp nusqalar.
3. Jasama hújjetler. Jalǵan hújjetlerdiń usılları.
4. Nushalari, olardıń tariyxıy rawajlanıwı hám túrleri.
Hár qanday hújjet onıń tiykarǵı funktsiyaları hám qásiyetleri menen tikkeley baylanıslı bolǵan belgili ayrıqshalıqlar kompleksine iye. Áwele, maǵlıwmattı kimdir jazıp aladı yamasa belgili bir maqsetke iye bolǵan materiallıq quralda, yaǵnıy. hújjetlestirilgen maǵlıwmat mudamı avtorǵa iye. Hújjet avtorı " hújjetti jaratqan fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxs" bolıp tabıladı. Avtorlıq hújjettiń eń zárúrli ózgesheligi esaplanadı. Rásmiy hújjetler avtorları 19 -ásirden baslap shólkem, shólkem, kárxanalardı kórip shıǵıwdı basladılar, sebebi rásmiy hújjetlerdi imzolaydigan lawazımlı shaxslar tek bul mákemelerdiń wákilleri. Usınıń menen birge, hújjetler avtorları da fizikalıq shaxslar bolıwı múmkin. Avtorlar individual hám jámáátlik bolıwı múmkin (eger hújjette bir neshe qol bolsa ). Ayıp múmkin eger avtor ózin daǵaza qilsa, qolmenen sáykes keledi; anonim bolıwı múmkin (eger avtor óz atın yashirsa) yamasa laqaplı (eger avtor óz atın basqası astında yashirsa, shama etilgen at). Hújjetlerdi qáliplestiriwdiń zárúrli ózgesheligi bul hújjet turining nomi bolıp tabıladı(buyırtpa, gúwalıq, bayanat hám hk). Ol hújjettiń birinshi eń ulıwma ideyasın, onıń huqıqıy áhmiyetin alıwǵa múmkinshilik beredi. Tanıwıw - hújjetlestirilgen maǵlıwmatlardıń eń zárúrli belgilerinen biri hújjet. Sáne- bul hújjet jaratılǵan waqıt. Biraq, bul haqqında maǵlıwmat túrli usıllar menen jazılıwı múmkin. Bul erdan sáneler ajratıladı : anıq (hújjet jaratılǵan waqıt anıq kórsetilgen);
shamalıq (hújjetti jaratıw waqıtı onıń mazmunı, avtorlıǵı, ol jaǵdayda belgilengen waqıyalar hám hk analiz qılıw tiykarında anıqlanadı ); itimal (jaratılıw waqıtı bólek hújjetlerdi yamasa hátte olardıń komplekslerin salıstırıwlaw, hújjettiń sırtqı qásiyetlerin analiz qılıw hám basqalar menen belgilenedi).
Hújjet dúzilgen sáne odaǵı maǵlıwmatlardı huqıqıy tárepten bahalaw ushın, sonıń menen birge hújjet degi basqarıw organınıń erk-ıqrarın ańlatıw menen baylanıslı halda júzege keletuǵın, ózgergen yamasa tawsılatuǵın munasábetlerdi bahalaw ushın zárúr bolıp tabıladı. Eger hújjet degi sáne keminde bir kunga ózgertirilse, ol halda " huqıqıy áhmiyetke iye bolǵan maǵlıwmatlar tiykarında rawajlanǵan haqıyqıy munasábetler tómendegishe kórip shıǵilıwı múmkin: Hújjetlestirilgen maǵlıwmatlardıń isenimliligi hújjettiń sertifikatı menen tastıyıqlanadi, yaǵnıy qolı, muhri, tastıyıqlaw muhri. Ulıwma alǵanda kórip shıǵılıp atırǵan hújjet dúziwshi belgiler hújjetti beredi zárúr yuridikalıq kúsh. Basqasha etip aytqanda, hújjetlestiriw shártleri hám qaǵıydalarına ámel etpeslik tiyisli huqıqıy aqıbetlerge alıp keliwi múmkin. Usınıń menen birge, sonı atap ótiw kerek, hújjettiń yuridikalıq kúshi taǵı bir qatar basqa shártlerdiń atqarılıwına baylanıslı. Birinshiden, ol ámeldegi nızamshılıqqa tiykarlanadı, bul hújjetti óz háreketlerin sol tiykarda tiykarlaytuǵın shaxslar sheńberi ushın tartıssız hám májburiy etedi. Bunnan tısqarı, hújjettiń nızamlı kúshi funktsiyalarǵa, huqıqlarǵa, minnetlemelerge, yaǵnıy. basqarıw organı yamasa lawazımlı shaxstıń kepillikinen. Uqıpsız, kepilliksiz shaxs tárepinen berilgen yamasa aldınan razılıǵısız berilgen hújjet nızamlı esaplanbaydı. Sonday etip, GOSTga kóre, hújjettiń nızamlı kúshi " ámeldegi nızamshılıq, oǵan berilgen organdıń kepillikleri hám dizimnen ótiwdiń belgilengen tártibi menen oǵan etkazilgan rásmiy hújjettiń múlki" bolıp tabıladı.
2. Sızılmalar, túp nusqalar, túp nusqalar
Hújjetlerdiń hár qıylı versiyaları sistema retinde kórip shıǵilıwı hám klassifikaciyalanıwı múmkin. Ádetde hújjet dúziw qaralamadan baslanadı. Hújjet joybarı - avtor yamasa korrektordıń jumısın onıń tekstinde sáwlelendiretuǵın qolda yamasa jazıw menen jazılǵan hújjet. bir kisi (lawazımlı shaxs ), eki lawazımlı shaxs (túp nusqada dúziwshi hám tekstti basqargan shaxs ), bir neshe yamasa kóp adamlar jáne onı jaratıwdıń jáne de quramalı usılı : teksttiń dáslepki qaralamasi tiykar retinde, keyininen túrli nusqaları ol túrli adamlar tárepinen tahrir etiledi, keyin bul tahrir tahrir menen bir nusqada birlestiriledi (konsolli qaralama ). Birdey qopal qaralama - bul eskiz. Eskizlar - bul dáslepki esletpeler, anıq tamamlanmagan, bólekli, bir-birine baylanıslı bolmaǵan hújjetler bólekleri, dáslepki, tamamlanmagan grafik -grafik texnikalıq hújjetler eskizlar dep ataladı. Olar súwret sızıw qurallarından paydalanmastán, ólshewdi anıq ámel etpesten, bálki ólshemlerdi hám basqa túsindiriwlerdi qollaǵan halda kerekli kórinisler, kesmalar, kesmalar suwreti menen ámelge asıriladı. Qaralamalar kóbinese zárúrli áhmiyetke ıyelewi múmkin. Sonday etip, 1990 -jıllardıń aqırında Rossiya Federatsiyasi Pánler akademiyası sırt el valyutasında kútá úlken muǵdardaǵı mablag 'evaziga Rossiya Finans ministrliginiń járdemi menen romandıń dáslepki eki jildining qaralamalarini, nusqaların satıp aldı. M. A. Sholoxovning" Tınısh Don". Qayta jazıwdan yamasa qayta baspa etilgennen keyin, dúzilgen hújjet aq qaǵazǵa aylanadı.
Aq qaǵaz - bul qo'lyozma yamasa jazıw mashinasında jazılǵan hújjet, onıń teksti hújjet qaralamasidan kóshirilgen yamasa qaralanǵan hám ońlawlarsız jazılǵan. Eger taxta tastıyıqlawdı talap etpese, ol tawsılǵan kóriniske iye boladı. Eger ol qayta kórip chiqilsa, ol ekinshi qaralamaga aylanadı. Eger biykarlaw etilsa, ol tek biykarlaw etilgen hújjet joybarı retinde qaladı (saqlanadı ). Eger aq tanli adam qol qo'ysa, móhir menen tastıyıqlanǵan, keyin ol túp nusqaǵa aylanadı.
Haqıyqıy hújjet - bul avtor tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar, onıń jaratılıw waqıtı hám jayı, hújjettiń ózinde ámeldegi bolǵan yamasa basqasha tárzde anıqlanǵan, tastıyıqlaytuǵın hújjet. onıń kelip shıǵıwınıń isenimliligi. Rásmiy hújjettiń túp nusqası rásmiy hújjettiń birinshi yamasa bir nusqası. Sonday etip, túp nusqa ádetde bir nusqada boladı. Lekin shárt emes. Mısalı, túp nusqada hár qıylı jollar menen jiberilgen, tuwrı jetkizip beriw ushın, ádetdegi apellyatsiya yamasa urıs maydanındaǵı birdey esabatlar menen imzolangan dumaloq qaǵazlar bolıwı múmkin. Sızılmalardıń túp nusqaları - bul Whatman qaǵazında, gúzetiw qaǵazında (yaǵnıy materialda, olardan nusqaların kóp ret alıp taslawǵa múmkinshilik beriw) hám lawazımlı adamlardıń qolı menen tastıyıqlanǵan. " GOST boyınsha mashina tasıwshısındaǵı túp hújjet, oǵan kóre birinshi esaplanadı bul hújjettiń túp nusqası ekenliginen dárek beretuǵın hújjettiń waqıt jazıwı. " Jańa informaciya texnologiyaları járdeminde jaratılǵan hújjetler biziń mámleketimizde tek dástúriy qaǵazlı qosımsha xat ámeldegi bolǵanda nızamlı kúshke iye boladı. " Original" termini kóbinese " original" termini menen parallel túrde qollanıladı. Túp nusqa kem ushraytuǵın hújjet bolıp tabıladı, biraq " ko'paytirilgan túp nusqalar" dep atalǵan zatlar da ámeldegi, yaǵnıy. bir neshe nusqada dúzilgen túp nusqalar (mısalı, mámleketlikler ortasındaǵı shártnama, ádetde, qansha shártnama dúziwshi bolsa, sonsha nusqada dúziledi hám olardıń hár biri túp nusqa bolıp tabıladı). Sırtqı kórinisine kóre túp hújjetler aq qaǵazlar hám qaralamalar bolıwı múmkin.
Avtordıń qolı menen qayta jazılǵan yamasa tahrirlangan hújjetler (qayta baspa etilgennen yamasa jazıwmalardan keyin) avtograflar, yaǵnıy. avtorlıq, qo'lyozma qo'lyozmalar. Qayta kórip shıǵıw (latınsha redactus - tártipte) - bul teksttiń salıstırǵanda úlken bólegin qamtıp alǵan hám zárúrli semantikani óz ishine alǵan variantlar, túrler,parqlar. Hújjetti qayta kórip shıǵıw - avtor yamasa basqa shaxs tárepinen onıń mazmunı, tolıqlıǵı, usılı hám basqalardı ózgertiw maqsetinde qayta kórip shıǵilıwınıń nátiyjesi bolıp tabıladı.
3. Jasama hújjetler. Jalǵan hújjetlerdıń usillari
Haqıyqıy hújjetlerden ayrıqsha bolıp esaplanıw, jalǵan, jasama hújjetler bar. Ádetde bunday hújjetlerdiń bir neshe túrleri ámeldegi:
1. na mazmunı, na materiallıq quralı, na sırtqı belgileri (qol jazıwı, sızılmalar hám basqalar ) túp nusqaǵa uyqas kelmasa, pútkilley jalǵanlastırılgan hújjetler. 1950-jıllardıń baslarında orıs emigrantları tárepinen jaratılǵan " Vlesova kitapi" (" Isenbekning planshetlari") dep atalǵan bunday jalǵanlashtirishning mısalı - " 9 -asirde taxta taxtalarda jazılǵan butparast ruxaniylar tuwrısında go'yo túp orıssha shıǵarması. kirill jazıwına shekem ";
2. bólekan jasamalastırılgan hújjetler. Olar, óz gezeginde, buzılıw (jalǵanlastırıw ) xarakterinde parıq etedi hám tómendegilerdi óz ishine alıwı múmkin: quramdı jalǵanlastırıw, yaǵnıy. hújjetler sırtqı qásiyetleri (forması, tolıq maǵlıwmatları ) boyınsha haqıyqıy bolıwı múmkin, biraq buzılǵan quramǵa iye. Atap aytqanda, bunday jalǵanlastırıw SSSRdagi ǵalabalıq siyasiy repressiyalar dáwirinde NKVD xızmetkerleri tárepinen to'qib shıǵarılǵan kóplegen hújjetlerge tán edi; quramdı jalǵanlashtirishning bir túri interpolatsiya (latınsha " interpolatio" den: ózgertiw, buzılıw ) - jazıwmalar yamasa redaktorlaw waqtında óz basımshalıq menen tekstke kiritilgen hám túp nusqada bolmaǵan sózler yamasa sóz dizbegiler; gúwalıq, forma quramın jalǵanlastırıw. Hújjetler óz mazmunı, avtorlıǵı, jaratılıw waqıtı tárepinen haqıyqıy bolıwı múmkin, biraq sırtqı jasama belgilerge iye. Rossiyada hújjetlerdi jasamalastırıw Orta ásirlerde baslanǵan. Tariyxchilar, atap aytqanda, XIV ásirdiń Novgorod shahzodalaridan birewiniń jalǵan qaǵıydaların biliwedi. XVI ásirdiń ortalarında Ivan Qáweterli Nızam kodeksi sud proceduralarınıń jalǵan protokolların dúziw, dawager yamasa juwapkerdiń jalǵan shıǵıwları ushın juwapkerlikti belgilep qoydı. 17-18 ásirlerde birpara adamlar shańaraǵınıń áyyemgiligin tastıyıqlaw ushın xatlar toqılǵan. Sonı atap ótiw kerek, XVIII asrgacha tiykarınan aktlar jalǵanlastırılgan múlk máseleleri, múlk huqıqı menen baylanıslı materiallar. Biraq, 18-ásirden baslap hújjetlerdi jalǵanlastırıw siyasiy hám ideologiyalıq sebeplerge kóre de ámelge asırila baslandı. Sonday etip, 18-19 ásirlerde. xatlar ilimiy jasamalashtirishlar, Pyotr 1, Ketrin II hám basqalardıń " Wásiyatnamalari" bar edi. Keyinirek, jalǵanlastırılgan " Sion aqsaqallarınıń protokollari", Vyrubovaning kúndeligi, " Zinovievning xati" - go'yo 1924 jılda ingliz kommunistlariga jiberilgen Komintern basshısınıń xabarları hám basqalar payda boldı. Usı waqıtta jalǵan hújjetler de keń tarqalǵan. Mısalı, 1999 jıl jazında Rossiya Federatsiyasi Ishki jumıslar ministrligi Rossiyanıń eń joqarı lawazımlı rásmiyleri tárepinen imzolangan jalǵan hújjetlerdi islep shıǵarıw menen shuǵıllanatuǵın er astı fabrikasın taptı hám tugatdi. " Izvestiya" gazetasining jazıwısha, Moskvada bir neshe jıldan beri jalǵan pasport islep shıǵaratuǵın pútkil zavod islep kelip atır. Bunday halda, túp sırtqı kórinislerden paydalanılǵan, biraq olarǵa kiritilgen maǵlıwmatlardan tek adamdıń fotosurati isenimli edi. Usı waqıtta, bul maǵlıwmatlar kepillikli keńselerde shubha tuwdırmadi. Qaǵaz hújjetlerin jasamalashtirishning tiykarǵı usılları : hújjet formasın jasamalastırıw (nusqa kóshiriw úskeneleri, kompyuter texnologiyaları járdeminde jasama sırtqı kórinislerdi tayarlaw, súwret sızıw arqalı ); tekstti óshiriw (hújjetlestirilgen túp maǵlıwmattı ózgertiw ushın mexanik háreketler); soqqı urıw qılıw (zarba bo'yog'ini ximiyalıq reagentlar menen reńsizlentiriw arqalı tekstti alıp taslaw : kislota, sıltı, oksidleytuǵın ); juwıw (eski jazıwlardı hár qıylı erituvchilar járdeminde alıp taslaw ); qosımsha nusqa (bos jay ushın hújjettiń túp tekstine jańa maǵlıwmatlardı kirgiziw); qollardı jasamalastırıw (súwret sızıw, nusqalaw jolı menen); móhirlerdi tayarlaw (hújjettiń ózine súwret sızıw, úy qurılısı klişesi járdeminde, túp nusqasın jalǵan hújjetke kóshiriw arqalı ); fotosuratni almastırıw (eń keń tarqalǵan usıllar : fotosuratni tolıq almastırıw ; aldınǵı fotosuratning baspa izi bolǵan bólegin saqlap, fotosuratni redaktorlaw ; basqa birewiniń emulsiya qatlamı bóleginiń bir fotosuratining substratiga ótkeriw fotosuretler); hújjetler betalarini almastırıw (kóbinese hújjetler jalǵanlashtirilganida, bir neshe betlerden ibarat : pasportlar, miynet dápterleri hám basqalar ).
Audiovizual hám mashinada oqılatuǵın hújjetler payda bolıwı menen olardı jalǵanlastırıw baslandı. Bunday hújjetlerdi jasamalashtirishning tiykarǵı usılları : fotomontaj, plyonkalarni, magnit lentalarni bólimlerin alıp taslaw yamasa jabıwtırıw arqalı ornatıw hám basqalar.
Jalǵan ónimlerdi anıqlaw ushın hújjetlerdiń arnawlı ekspertizasi ótkeriledi (texnikalıq, qol jazıwı, avtorlıq ). Ol identifikaciyalaw teoriyasınıń ulıwma qaǵıydalarına, sonıń menen birge, joqarı asabiy iskerlik psixofiziologiyasiga tiyisli maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı insan, filologiya hám hk. Házirgi waqıtta hújjetlerdi jalǵanlashtirishdan qorǵawdıń kóplegen usılları islep shıǵılǵan hám ámelde qollanılıp atır. Olar arasında, joqarıda aytıp ótilgen suw belgilerinen tısqarı, gologramma stikerlarini, ishine ornatılǵan arnawlı boyawlardı da ataw múmkin materiallar tasıwshısı metall sabaqlar hám basqalar. Qımbatlı qaǵazlardı óndiriste pul on yamasa odan artıq hár qıylı qorǵaw dárejelerine shekem isletiledi. Barlıq mámleketlerde jasamalastırıw nızam menen jazolanadi. Jınayat kodeksinde atap aytqanda, Rossiya Federatsiyasida rásmiy jasamalastırıw boyınsha arnawlı 292-zat bar.
4. Nusqalaw, olardıń tariyxıy rawajlanıwı hám túrleri.
Nusqalaw (lot. " Copia" den) - ornatılǵan. Hújjet nusqası " bul túp hújjet maǵlıwmatların jáne onıń barlıq sırtqı qásiyetlerin tolıq tákirarlaytuǵın hújjet yamasa Hújjetlerdiń payda bolıwı menen birge nusqaları payda boldı, sebebi tekstti tákirarlaw zárúrshiligi payda boldı. Ámeliy maqsetler ushın nusqalar, xatlar jıynaqları tuzildi - er iyeleriniń huqıqların, jeńilliklerin hám Batıs Evropada bul jıynaqlar kartuslar dep atalǵan hám X ásirden berli belgili bolǵan, Rossiyada olardı nusqa kóshiriw kitapları dep atawǵan, atap aytqanda, XV ásirden baslap Xon jarlıqlarınıń qısqasha kompleksi orıs tiline kiritilgen. Orıs tilindegi awdarmada metropolitanlar bizgeshe etip kelgen.
Tiykarınan nusqa qol menen kóshirilgen. Sol sebepli at - dizim (mısalı, xronika dizimi). Rossiya mákemelerinde hújjetlerdi nusqalaw arnawlı xızmetkerler - nusqa kóshiriwshiler tárepinen ámelge asırıldı. Keyinirek, 19 -ásirdiń ekinshi yarımınan baslap, jazıw mashinkasida jazılǵan nusqaları payda boldı.
Nusqalardıń kóp túrleri ámeldegi: demalıs - bul túp nusqanıń ornına shólkemde saqlanatuǵın nusqa ; dublikat - túp hújjettiń nızamlı kúshke iye bolǵan nusqası. Ádetde, dublikat túp nusqası joǵalǵanda hám ol jaratılǵan sol shólkem tárepinen beriledi; kóshirme - hújjettiń bir bólegi nusqası ; nusqadan nusqa kóshiriw - túp nusqası etiwmey atırǵan jaǵdaylarda jaratıladı.
Hújjet nusqasınan biri dublet hújjeti dep ataladı. Kóbeytiw usılı boyınsha nusqalar tómendegiler bolıwı múmkin: qóllanba - túp nusqanı qol menen nusqalaw yamasa jazıw mashinkasida qayta baspadan shıǵarıw jolı menen alınǵan ; avtomatikalıq - fotosurat, basıp shıǵarıw, reprografiya járdeminde hújjettiń anıq nusqasın sáwlelendiredi.
Kóbeytiw waqtında nusqalar tómendegilerge bólinedi: bir waqtıniń ózinde - túp nusqada bir waqtıniń ózinde júz boladı (mısalı, uglerod qaǵazı arqalı jazıwda ); keyingi nusqaları (kóp jıllar hám mıń jıllar ótkennen jaratılıwı múmkin).
Tolıqlıǵı, túp nusqaǵa jaqınlıǵı, nusqaları tómendegiler bolıwı múmkin: grafik tárepten birdey (faksimile) - fotografik, gektografik, shıyshe-grafik, fotokopiler hám basqalar, sonday-aq. ölçeklenebilir; bólekan birdey - ádetde túp nusqası menen birge uglerod nusqası menen tayarlanadı. Nusqası hújjet formasındaǵı tipografik elementlerdi ko'paytirmaydi; grafik tárepten birdey bolmaǵan nusqalar - qolda alınǵan, jazıw mashinasında yamasa baspaxanada alınǵan nusqalar ; qolda sızılǵan nusqalar - ılajı bolǵanınsha túp nusqasın sırtqı kórinisin (qol jazıwı, tekstti jaylastırıw, sertifikat jazıwları ) kóbeytiw. Hújjetlerdi tayarlaw ushın jańa informaciya texnologiyalarınan, kompyuter átirap -ortalıq apparatlarınan, printerlerden paydalanilganligi sebepli júdá anıq nusqalar payda boldı. Haqıyqat sonda, kóplegen printerlerdiń baspadan shıǵarıwları joq túp nusqalar yamasa olar waqtınsha ámeldegi bolǵan túp nusqadan, atap aytqanda, aralıq ekran (displey) den alınadı. Hám keleshekte waqtınshalıq túp nusqanıń roli " dawıstan yamasa kompyuter ruchkasidan qáliplesken hám tap sol rejimde dúzetilgan waqtınsha ámeldegi bolǵan túp nusqanıń elektron versiyasini" atqarıw etedi. Sertifikatlaw usılı boyınsha nusqaları tómendegishe parıq etedi: kepillikli, yaǵnıy avtor tárepinen tastıyıqlanǵan ; tastıyıqlanǵan - rásmiy shaxs tárepinen tastıyıqlanǵan nusqalar.
Tastıyıqlanǵan nusqa - bul belgilengen tártipte jabıwtirilgan hújjettiń nusqası oǵan nızamlı kúsh beretuǵın zárúr maǵlıwmatlar. Óz gezeginde, tastıyıqlanǵan nusqalar hár qanday shólkem, shólkem, kárxananıń ishki mútajlikleri ushın notarial tastıyıqlanǵan nusqalar hám hújjetler nusqalarına bólinedi. Hújjetlerdiń notarial tastıyıqlanǵan nusqaları ádetde basqa mákemelerge usınıw ushın mólsherlengen (mısalı, maǵlıwmat, jumıs stajı, tuwıllıǵi, neke tuwrısındaǵı hújjetlerden; hújjetler nusqaları, materiallıq qádiriyatlardı alıw menen baylanıslı ). Ishki mútajlikler ushın hújjetler nusqaları ádetde juwapker shaxstıń, mısalı, basshınıń qolı menen tastıyıqlanadi ofis hám eger kerek bolsa, shtamp. Tek ǵana tastıyıqlanǵan nusqalar bolıwı múmkin, mısalı, xatkerdiń qolı menen tastıyıqlanǵan hújjetlerden kóshirmeler.