Tayarladi: Kalimov Sharapat

Referat

Tayarladi:Kalimov Sharapat

Tema:INFORMATSIYALASTIW PROCCESI..jamiyet ham talimdi informatsiyalastiriwdin' huquqiy- normativ tiykarlar.

Jobasi:

Kirisiw.tiykarg'i bolim.juwmaqlaw.

Zamanago’y informaciyalıq-kommunikaciyalıq texnologiya ha’m olardı a’mel-ge asırıw qurallarının’ ju’da’ tez rawajlanıwı informaciyalıq ja’miyettin’ o’zgeriwin aldınnan belgilep beredi. Bunday ja’miyette insan turmısının’ ha’mme tarawlarında miynet etip atırg’anlardın’ derlik ko’pshiligi xabarlardı islep shıg’ıw, saqlaw, qayta islew ha’m onın’ en’ joqarı ko’rinisi bolg’an – bilimlerdi tarqatıw menen shug’ılla-nadı. Bul bag’darda İnformatika pa’ni ayırıqsha rol’ oynaydı.

Usı oqıw-metodikalıq qollanba bakalavriat bag’dari 5110700 – Informatika oqıtıw metodikasi bag’darında oqıtılatug’ın “Informatika” oqıw pa’ni boyınsha jazılg’an bolıp, ha’r bir ka’sip iyesi onın’ xızmet ko’rsetiw tu’rinin’ qanday bolıwına qaramastan iyelewi kerek bolg’an teoriyalıq ha’m a’meliy mag’lıwmatları o’z ishıne aladı.

Oqıw-metodikalıq qollanba Informatika pa’ninin’ maqseti bolg’an–informa-ciya teoriyası, informatikanin’ matematikalıq tiykarları, informaciya ha’m bilim teoriyasinın’ tiykarları ha’m talabalarda informaciyalasqan ja’miyet haqqın-dag’ı bilimlerin rawajlandıriw; informaciya o’nimleri ha’m xabar xızmeti bazari du’zilisin ko’rsete biliw; basqarıw ha’m ekonomikalıq xarakterdegi ma’selelerdi sheshiwde informatikanın’ orni ha’m rolin tu’sindiriw boyınsha bilim ha’m ko’nlik-pelerin qa’liplestırıwge ja’rdem beredi.

Sonday-aq, oqıw-metodikalıq qollanbada informatika pa’ninin’ wazıypaları:

Xabar ha’m onın’ tu’rleri, informaciyanı sipatlaw usılları, informaciyalıq processler, informaciya qa’siyetleri, informaciya o’lshem birlikleri haqqındag’ı bilimlerin bayıtıw;

zamanago’y xabar texnologiyaları haqqındag’ı ulıwma tu’sinikler ha’m olardan a’meliyatta paydalanıwdı u’yretiw;

informaciyalasqan ja’miyet, ja’miyetti informaciyalastırıwdın’ a’hmiyetli ta’repleri ha’m imkaniyatların ashıp beriw;

kadrlar tayarlawda informaciyalıq ma’deniyat formaları ma’seleri;

ta’limdi informaciyalastırıw haqqında tu’sinikler beriw ma’selelerine toqtap o’tilgen.

INFORMACIYA TU’SINIGI HA’M ONIN’ TU’RLERI

Informaciya haqqında tu’sinik.

Informaciyanın’ deregi ha’m tu’rleri. U’zliksiz ha’m diskret informaciya.

Informaciya informaciyanı alıw, saqlaw ha’m qayta islew jolları

Tayanısh tu’sinikler: informaciya; informaciya deregi; informaciya tu’rleri; informaciya mug’darı; u’zliksiz informaciya; diskret informaciya;

Informaciya haqqında tu’sinik

Ha’zirgi da’wirdi informatikasız ko’z aldımızg’a keltirip bolmaydı. Informa-ciyalıq texnologiyalar bu’gungi ku’nde turmısımızdın’ ha’mme tarawların qamırap alg’an. Informatika tarawının’ tiykarg’ı resursı - informaciya.

Informaciya so’zi latınsha «information» so’zi-nen alıng’an bolıp qaraqalpaqsha «tu’sindiriw», «talqılaw», «bayan etiw» degen mag’ananı an’latadı.

Informaciya do’gerek a’tirap ha’diyseleri ha’m ob’ektleri, olardın’ o’lshemleri ha’m halatları tuwrı-sındag’ı mag’lıwmat esaplanadı.

Informatika pani informaciyalardın qasiyetlerin, texnikalıq qurallar jardeminde adamzat xızmetinin har qıylı tarawlarında olardı jazıp korsetiw, jıynaw, saqlaw, qayta islew, saqlaw ham jetkerip beriwdin usılların uyretedi.

Informatikanın’ rawajlanıwı elektron esaplaw texnikasının’ (EEM) rawajlanıwı menen tıg’ız baylanıslı. Informatika - informaciyanı jıynaw, saqlaw ha’m qayta islew, jetkerip beriw nızamlıqların u’yretetug’ın pa’n dep qarawg’a boladı. Biraq informaciyanı jıynaw, onı tu’rlendiriw, ha’m paydalanıwshıg’a jetkerip beriw, algoritm ha’m EEM nın’ ja’rdemisiz mu’mkin emes. Sonlıqtan informatika pa’ninin’ quramın bir birinen ajıratıwg’a bolmaytug’ın, tıg’ız baylanısqan u’sh bo’lekten, texnikalıq qurallardan, algoritmlerden ha’m informaciyalardan turadı desek orınlı boladı.

Informaciyanın’ deregi ha’m tu’rleri

Informaciya u’zliksiz ha’m diskret ko’riniste boladı. Diskretli («diskretli» ataması latınsha «discretus» degen so’zinen alıng’an bolıp, bizin’she «u’zlikli», «bo’leklengen» degen ma’nislerdi an’latadı).

Bazı bir shamalar qandayda bir aralıqtan qa’legen ma’nislerdi qabıl ete aladı. Bul ma’nisleri bir birine qa’legenshe jaqın bolıp, geyde olardı ajıratıwdın’ o’zi qıyın boladı. Biraq principinde ajıratıwg’a boladı. Bunday shama qabıl etetug’ın ma’nis-lerdin’ sanı sheksiz ko’p bolıwı mu’mkin. Usınday qa’siyetke iye bolg’an shamalar u’zliksiz shamalar dep, al u’zliksiz shamalarda bar bolg’an informaciyalar, u’zliksiz informaciya dep ataladı. Mısalı, hawa rayının’ yaki waqıt u’zliksiz informaciyag’a mısal boladı.

U’zliksiz shamalardan pu’tkilley basqasha shamalar da bar. Ma’selen, jaydın’ ishindegi adamlardın’ sanı, atomdag’ı elektronlardın’ sanı h.t.b. Bunday shamalar tek pu’tin 1,2,3…ma’nislerin g’ana qabıl etedi.

Tek tolıq anıqlang’an bazı bir ma’nislerdi qabıl etetug’ın shamalar diskretli (u’zlikli) shamalar dep ataladı. Biz ba’rqulla ta’biyattag’ı, ja’miyettegi diskretli ko’-rinistegi shamalar menen ushırasıp turamız. Ma’selen, geometriyalıq figuralar, o’simlik ha’m haywanlardın’ tu’rleri, kitaplardın’ atamaları h.t.b. Ma’selen: tek saat ha’m minutlardı ko’rsetetug’ın saat ja’rdeminde sekundlardı biliw mu’mkin emes. Ol tek u’zilgen formada saat ha’m minutlardı ko’rsetedi.

Ha’zirgi waqıtta esaplaw texnikası, televidenie, telegraflarda signallar sekir-meli ko’riniske iye boladı. Sonlıqtan diskret signallar dep aytıladı. Diskretli sig-nallar u’zliksiz signallar menen g’ana u’lken artıqmashlıqlarg’a iye. Birinshiden, diskretli signallarda payda bolg’an qa’telikler an’sat du’zetiledi, al u’zliksiz signal-lar bunday qa’siyetke iye emes.

Informaciya ha’m onı alıw, saqlaw ha’m qayta islew jolları

Biz, informaciyanı jıynawg’a, saqlawg’a, jetkerip beriwge, qayta islewge ha’m paydalanıwg’a bolatug’ınlıg’ın bilemiz.

Biz ju’rip kiyatırg’an jolımızg’a qaray otırıp, ko’zimiz ja’rdeminde informaciya jıynaymız. Ko’zdin’ nerv tkanında informaciya quramalı tu’rlendiriledi ha’m bas miyinin’ ko’riw bo’limlerine jetkerip beriledi. Bul jerde ol qayta islenedi ha’m qayta islewdin’ na’tiyjesinde irkinishsiz paydalanıladı: bizin’ bulshıq etlerimizge signallar (informaciya) kelip tu’sedi, na’tiyjede shalshıq suwdı aylanıp o’temiz, taslardan aylanip o’temiz.

Adamzat do’retken ko’p sanlı du’zilisler ha’m sistemalardın’ ha’r birinde, anaw yamasa mınaw da’rejede informaciya jıynaw yamasa qayta islew ju’z beredi. Ha’tte, gazlı suwdı satıw ushın en’ a’piwayı avtomat, ten’geni alıp, ol haqqında informaciya jıynaydı (salmag’ı, o’lshemlerı), bul informaciyanı talqılaydı ha’m ja-ramsız ten’geni qaytarıp beredi, yamasa bir stakan suw quyadı, ten’gege baylanıslı siroplı yamasa siropsız. Metrog’a kirer awızdag’ı avtomatlar da usılayınsha isleydi.

Informaciyanı an’latıw ha’m jetkerip beriw za’ru’rligi so’ylewdın’, jazıwdın’, ko’rkem-o’nerdin’ payda bolıwına alıp keledi, kitap basıp shıg’arıwdı, pochta bay-lanısın, telegraf, telefon, radio ha’m televidenieni a’melge asıradı.

EEM di islep shıg’arıwdın’ o’siwi, informaciya tarawlarının’ rawajlanıwı, jan’a informaciya texnologiyalarının’ payda bolıwı ja’miyet turmısının’ barlıq tarawla-rında: o’ndiriste, ilimde, bilimlendiriwde, medicinada h.t. basqalarda informaciyalı quram bo’leklerdin’ qa’liplesiwine ha’m o’siwine alıp keledi. EEM da informaciya-lardı qayta islew usı processtin’ tiykarın yag’niy oraylıq yadrosın quraydı.

Informatikada informaciyanı qayta islew degende, qatan’ formal’ qa’deler boyınsha informaciyanı bir tu’rden ekinshi tu’rge tu’rlendiriw tu’siniledi. Tekstte bir ha’ripti ekinshisine almastırıw, betlerdin’ izbe-izliginde nollerdi birliklerge, al birliklerdi nollerge almastırıw qosılıwshılardan ibarat informaciyadan alıng’an na’tiyje-qosındı bolg’an jag’dayında eki sandı qosıw bunday tu’rlendiriwlerdin’ mısalları bola aladı.

Informaciya a’hmiyetli u’sh sıpatqa iye bolıwı za’ru’r:

1. Informaciya u’yrenilip atırg’an na’rse yamasa qubılıstı ha’r ta’repleme tolıq ta’riyiplewi, yag’nıy informaciya tolıq sıpatına iye bolıwı tiyis.

2. Informaciya belgili mag’anada qunlı bolıwı kerek, keri jag’dayında onnan paydalanıw za’ru’rligi tuwılmaydı. Bul informaciyanın’ qunlılıg’ı sıpatın an’latadı.

3. Informaciya isenimli bolıw kerek, keri jag’dayda onı qayta islewge za’ru’rlik tuwılmaydı...

Janede soni qosimsha etiwge boladi.Og'ada tez rawajlanip atirgan dawirde

Kunimizdi televizor,telefon ham kompyuterlersiz koz aldimizga keltiralmaymiz .