1-мавзу. Молиявий таҳлил фанининг назарий асослари Таҳлилнинг замонавий бошқарувдаги роли, ўрни ва аҳамияти

Таққослаш усули.
Таққослаш – таҳлилда энг кўп қўлланиладиган усул ҳисобланади. Унинг горизонтал, вертикал, трендли усуллари таркибланади.
Амалда таққослашнинг муҳим шартларига амал этиш талаб этилади. Улар қаторига ўлчов бирлиги (ҳажм, қиймат, миқдор кўрсаткичлар), даврий оралиқлари, фаолият шакли, ишлаб чиқариш шароитлари, ишбилармонлик муҳити бир хиллиги, ҳисоб-китобларнинг методик жиҳатдан ягоналигини киритиш мумкин.
Таққослашнинг мазмуни – қиёслашдан иборат. Таққослаш асосида ўрганилаётган объектдаги ўзгаришлар, уларнинг ривожланиш тенденциялари ва қонуниятлари ўрганилади.
Қиёсий таҳлил қуйидаги турларга ажратиб ўрганилади: горизонтал, вертикал, тренд ва шунингдек бир ўлчамли ва кўп ўлчамли таҳлиллар.
Горизонтал таҳлилтаянч (базавий) кўрсаткичи(режа, ўтган йил, ўртача, илғор хўжаликларкўрсаткичи)дан ҳақиқий кўрсаткичнинг абсолют ва нисбий ўзгаришларини аниқлаш ва баҳолаш учун қўлланади.
Вертикал таҳлил иқтисодий ҳодисалар тузилмасини ўрганиш мақсадида унинг алоҳида қисмларини жамидаги салмоғини ҳисоблаш йўли билан амалга оширилади.
Тренд таҳлиликўрсаткичларни бир қатор йиллар мобайнида нисбий микдорларда ўсиш ва қўшимча ўсиш суръатларини ўрганишда қўлланади.
Бир ўлчамли таҳлилда таққослаш бир объектнинг битта ёки бир нечта кўрсаткичларини, ёки бир нечта объектни битта кўрсаткичини таққослаш йўли билан амалга оширилади.
Кўп ўлчамли таҳлилда бир нечта корхоналарни катта спектрдаги кўрсаткичлари таққослаб ўрганилади. Бу таҳлил корхоналар ва уларнинг бўлинмалари фаолиятини комплекс баҳолашда кенг қўлланилади.
Таққослашда реал воқеликнинг, ҳақиқатдаги кўрсаткичларнинг режа, ўтган йиллар, базис йили, ўртача тармоқ, илғор, қалоқ, хориж кўрсаткичларига нисбатан ўзгаришларига, уларнинг динамикасига, мутлақ ва нисбий ифодаларда баҳо берилади.
7-жадвал
Таққослаш усулида маҳсулот (иш ва хизматлар)сотиш ҳажми ўзгаришини таҳлил этиш методикаси