|
Таққослаш бирлиги
|
Кўрсаткичнинг мутлақ ўзгариши
|
Кўрсаткичнинг нисбий ўзгариши,%
|
Кўрсаткич индекси
|
Бир фоизли ўзгаришнинг мутлақ ифодаси
|
Режага нисбатан
|
∑qхpх - ∑qрpр
|
∑qхpх / ∑qрpр*100-100
|
∑qхpх / ∑qрpр
|
∑qp %*∑qрpр
|
Ўтган йилга(∑qўpў)
|
∑qхpх - ∑qўpў
|
∑qхpх /∑qўpў*100-100
|
∑qхpх /∑qўpў
|
∑qp% *∑qўpў
|
Базис йилига нисбатан(∑qбpб)
|
∑qхpх - ∑qбpб
|
∑qхpх /∑qбpб*100-100
|
∑qхpх /∑qбpб
|
∑qp% *∑qбpб
|
Ўртача тармоқ кўрсаткичга нисбатан (∑qтpт)
|
∑qхpх - ∑qтpт
|
∑qхpх /∑qтpт*100-100
|
∑qхpх /∑qтpт
|
∑qp% *∑qтpт
|
Илғор кўрсаткичга нисбатан(∑qиpи)
|
∑qхpх - ∑qиpи
|
∑qхpх / ∑qиpи*100
|
∑qхpх / ∑qиpи
|
∑qp% *∑qиpи
|
Қалоқ кўрсаткичга нисбатан(∑qқpқ)
|
∑qхpх - ∑qқpқ
|
∑qхpх / ∑qқpқ*100
|
∑qхpх / ∑qқpқ
|
∑qp% *∑qқpқ
|
Хорижкўрсаткичига нисбатан(∑qхpх)
|
∑qхpх - ∑qмpм
|
∑qхpх / ∑qмpм*100
|
∑qхpх / ∑qмpм
|
∑qp% *∑qмpм
|
8-жадвал
Маҳсулот сифати бўйича ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши таҳлили
Чораклар
|
Маҳсулот (иш, хизмат)ларни сотишдан тушум, млн сўм
|
Хақиқатдаги даражанинг режадан фарқи
|
Режа бажарилиши, %
|
Режа
|
Хақиқат
|
1
|
22 500
|
21 600
|
-900 (21 600 -22 500)
|
96 (21600/22500)
|
2
|
20 200
|
20 800
|
+600
|
102.9
|
3
|
28 000
|
28 200
|
+200
|
107.1
|
4
|
27 000
|
26 300
|
-700
|
97.4
|
Жами
|
97 700
|
96900
|
-800
|
99.18
|
Корхона маҳсулот (иш, хизмат)ларни сотишдан соф тушум режага қиёсан 800 млн сўмга кам бўлган. Бу маҳсулот (иш, хизмат)ларни сотиш режаси 99.18 фоизга бажарилди дегани. Чораклар бўйича биринчи ва тўртинчи чораклар бўйича тушум режаси бажарилмаган. Иккинчи ва учинчи чораклар бўйича режа нисбий ифодада 102.9 ва 107.1 фоизга бажарилган.
Иқтисодий таҳлилда ўрганиладиган ҳодиса ва жараёнлар миқдорий ўлчамгаэга бўлиб улар абсолют ва нисбий миқдорлар билан ифодаланади.
Абсолют миқдорлар иқтисодий ҳодиса ва жараёнларни ҳажми, миқдори, ўлчами ва даражасини ифодалайди.
Нисбий миқдорлар бир абсолют миқдорни иккинчи абсолют миқдорга бўлиш натижасида олинган ҳосилани ифодалайди. Нисбий миқдорлар турли шаклда: коэффицентларда (таққослаш базаси 1), фоизларда (таққослаш базаси 100), промилларда (таққослаш базаси 1000) ва промилларда(таққослаш базаси 10000) ифодаланиши мумкин.
Таҳлил жараёнида нисбий миқдорларнинг қуйидаги турлари кенг қўлланади: режа вазифалари нисбий миқдорлари; режани бажариш нисбий миқдорлари; динамика нисбий миқдорлари; тузилмавий нисбий миқдорлар; координация нисбий миқдорлари; интенсив нисбий миқдорлар; объектлараро ва ҳудудий таққослаш нисбий миқдорлари; самарадорлик нисбий миқдорлари.
9-жадвал
Нисбий миқдорларнинг турлари, ифодаси ва уарнинг таснифи
Таққослаш турлари
|
Таққослаш нисбий ифодаси
|
Таснифи
|
Режа вазифалари нисбий миқдорлари
|
Крв=Кжр/Кўй
|
Жорий йил режа кўрсаткичини (Кжр) ўтган йил ёки ўтган йилларнинг ўртача кўрсаткичларига (Кўй)нисбати
|
Режани бажариш нисбий миқдорлари
|
Крб=Кҳ/Кр
|
Ҳақиқатда эришган даража(Кҳ) билан режа кўрсаткичлари (Кр) нисбати
|
Динамика нисбий миқдорлари
|
Кдн=Кб /Кбв
|
Иқтисодий кўрсаткичларни(Кб),(Кбв) вақт ичида нисбий ўзгаришини тавсифлайди
|
Тузилмавий нисбий миқдорлар
|
Ктн=Каб/Куҳ
|
Ўрганилаётган тўпламнинг айрим бирликларини(Каб) унинг умумий ҳажмига(Куҳ) нисбати
|
Координация нисбий миқдорлари
|
Ккн=Каб/Кбб
|
Тўплам ичидаги айрим бирликларни(Каб,Кбб)ўзаро нисбатларини тавсифлайди
|
Интенсив нисбий миқдорлар
|
Кин=Ксм/Ктм
|
Турли номдагилекин ўзаро боғланган кўрсаткичларни(Ксм, Ктм) ўзаро нисбати
|
Объектлараро ва ҳудудий таққослаш
|
Коҳ=Кхк/Кбхк
Коҳ=Хо/Рбо
|
Нисбий микдорлари бир хил номдаги лекин турли объект ёки ҳудудларга тааллуқли бўлган кўрсаткичларни(Кхк, Кбхк), (Хо, Рбо) ўзаро нисбатини тавсифлайди.
|
Самарадорлик нисбий миқдорлари
|
Ксн=Кс/Кр
|
Самара (Кс) ва ресурс(Кр) ёки харажатлар орасидагинисбатни тавсифлайди
|
Ўртача миқдорлар.
Мутлақ ва нисбий миқдорларнинг ҳодиса ва жараёнларни ўрганиш, баҳолаш ва таҳлил этишда устунликлари, ижобий томонлари билан бир қаторда, уларнинг қатор камчиликлари ҳам мавжуд. Яъни улар ўрганилаётган ҳодиса ва жараёнларга умумлаштириб таъриф бера олмайди.Бу вазифани ўртача миқдорлар бажаради.
Ўртача миқдорлардан режалаштириш, бошқариш, илмий-тадқиқот ишларида кенг қўлланилади.
Ўртача миқдорлар деб, бир хилдаги ва бир турдаги ҳодисаларни ўзгарувчан белгилари асосида умумлаштириб характерловчи, таърифловчи миқдорларга айтилади.
Молиявий таҳлил жараёнида ўртача миқдорларнинг қатор турлари фойдаланилади: ўртача арифметик миқдорлар; ўртача гармоник миқдорлар; ўртача геометрик миқдорлар; ўртача хронологик миқдорлар; ўртача квадратик миқдорлар.
Ўртачанинг миқдорларнинг содда ва амалиётда кенг қўлланиладиган тури бу ўртача арифметик миқдордир. Ўртача арифметик миқдор ўз навбатида оддий ва тортилган кўринишга бўлинади.
Оддий арифметик ўртача вариантлар (х) бир ёки тенг марта такрорланган пайтда қўлланилади.
Тортилган кўринишдаги ўртача арифметик миқдор қуйидаги боғланишлар орқали топилади.
Таҳлилда ўртача арифметик билан бир қаторда ўртача гармоник ҳам кенг қўлланилади. Ўртача гармоник– бу ўртача арифметик миқдорнинг тескари бўлган даражасидир.
Ўртача гармоник миқдор ҳам ўртача арифметик миқдорга ўхшаб оддий ва тортилган шаклларига эга.
Оддий ўртача гармоник миқдорларни аниқлаш формуласи:
Тортилган ўртача гармоник миқдорларни аниқлаш формуласи:
Таҳлилда ўртача геометрик миқдорлардан одатда ўсиш суръатларини ўрганишда кенг фойдаланилади.
10-жадвал
Маҳсулот ҳажмининг ўсиш суръатлари
Do'stlaringiz bilan baham: |
