1-мавзу. Молиявий таҳлил фанининг назарий асослари Таҳлилнинг замонавий бошқарувдаги роли, ўрни ва аҳамияти

Молиявий таҳлилфанининг методи ва унинг ўзига хос хусусиятлари
Метод жуда кенг маъно ва тушунчага эга. Фаннинг методи объектни ўзганиш усуллари, воситалари, йўлларини характерлайди. Метод грекча “metod”сўздан олинган ва “ўрганиш йўли, усули” деган маънони англатади.
Метод деганда воқеликда юз бераётган ҳодиса ва жараёнларни ўрганишга ёндашиш усули тушунилади. Таҳлил ва синтез умум диалектик ўрганишнинг, илмий усули сифатида қаралади. Унинг ўзига хос хусусияти шуки, ушбу усул ўзаро боғлиқлик, алоқадорликда ўрганишни характерлайди.
Таҳлил фанининг (унинг микро кўламдаги барча турларига нисбатан) методини аниқлаш ҳам унинг предметини белгилашдаги каби жуда тортишувли масалага айланган ва бу борада ҳозиргача ягона фикрга келингани йўқ.
Жуда кўп олимлар Н.Р. Вейцман, М.Рубинов, П.И. Савичев, В.В.Осмоловский, В.А.Белобородов,С.Б.Борнгольц, М.И. Баканов, А.Д.Шеремет,Н.А.Хан,А.В.Вахобов, А.Т.Ибрагимов, Н.П. Ишонқулов, М.Қ.Пардаев.,М.Ю.Рахимовтомонидан таҳлил фанининг методларига турлича таърифлар берилган⁶. Лекин уларнинг барчаси бир-бирига яқин ва қарама-қаршиликлардан ҳоли бўлган таърифлардир.
Молиявий таҳлил фанининг методи –хўжалик субъектларинингхўжалик жараёнларини ўрганишга диалектик ёндашган ҳолда, турли ахборот манбаларида акс эттирилган кўрсаткичлар тизимини махсус усуллар ёрдамида қайта ишлаш йўли билан уларнинг ўзгариш тенденцияларини, сабабларини аниқлаш, улар орасидаги ўзаро боғлиқликларни тизимли,комплекс ўрганиш, ўлчаш ва умумлаштиришдир.
Шуни таъкидлаш лозимки,таҳлилнинг ҳар бир турига ўзининг услуби тўғри келади. Услуб деганда у ёки бу ишни бажаришнинг усуллари, мақсадга мувофиқ қоидалари мажмуи тушунилади.
Молиявий таҳлил услуби деганда молиявий-хўжалик фаолиятни аналитик тадқиқ қилишнинг усуллари ва тартиблари тушунилади.
Таҳлил услубини шартли равишда икки гуруҳга ажратиш мумкин: умумий ва хусусий услубларга.
Умумий услуб –барча таҳлил турлари ва турли фанлар доирасида қўлланиладиган,фан объектларини ўрганишда бир хилда фойдаланадиган усуллар ва тартиблар тизимидир.
Хусусий услуб –фақат шу фаннинг ўзига тегишли бўлган, тадқиқот объектига қараб танланадиган усуллар ва тартиблар тизимидир.
Молиявий таҳлилни ўтказиш, албатта унинг тартибини аниқлаб олишни тақозо қилади. Мазкур тартибларни қуйидаги босқичларда таснифлаш мумкин.