1 Mavzu: Mexanizmlar va mashinalar nazari-yasi fanining mazmuni va maqsadi. Mexanizmlarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Asosiy tushunchalar. Kinematik juftlar klassifikatsiyasi

Yechish: n = 3; P₅= 4; P₄= 0 , demak:
W = 3·n - 2·P₅ - 1·P₄ = 3·3 - 2·4 = 1
Bu mexanizmning ham qо‘zg‘aluvchanlik darajasi 1 ga teng. Mexanizmning 2 zvenosi krivoship bо‘lib, shu еtaklovchi zvenoning harakat qonuni (minutiga aylanish soni yoki burchak tezligi) ma’lum bо‘lsa, qolgan 3 va 4 zvenolari ma’lum tartibda harakat qiladi
1.5. Mexanizmlarning asosiy turlari.
Mashinasozlikda eng kо‘p tarqalgan mexanizmlar bilan tanishib chiqamiz.

Richagli mexanizmlar
Richagli mexanizmlar hozirgi zamon mashina va mexanizmlarida juda kо‘p ishlatiladi. Bunday mexanizmlar sterjenli mexanizmlar deb ham ataladi.
Hozirgi zamon mashina, mexanizm yoki asboblarida ishlatiladigan richagli mexanizmlar orasida eng oddiysi ikki zvenoli mexanizmdir (1- rasm, a). Bu mexanizm, asosan, qо‘zg‘almas о‘q (0) atrofida aylanuvchi zeno (2) dan iboratdir. Ikki еlkali richag ham shunday mexanizm 1-rasm, a va b da

1. 
   rasm
   

Ikki zvenoli mexanizmlar. 1- qо‘zg‘almas zveno; 2- qо‘zg‘aluvchan zveno.
Tasvirlangan mexanizmlariing ikkalasi ham ikkita zvenodan iboratdir.
Mexanizmning qо‘zg‘aluvchi OA zvenosi bir еlkali richagdan iborat bо‘lsa, mexanizmning qо‘zg‘aluvchan AB zvenosi ikki еlkali richagdan iboratdir. Bu mexanizmlarning ikkalasi ham biror burchak tezligi bilan aylanadi. Shakldagi strelka OA va AB zvenolarning soat strelkasi aylangan tomonga aylanishini bildiradi. Bunday mexanizmlar hozirgi zamon aylanma harakat qiluvchi mashinalarda (elektr motorlari, turbinalar, har xil ventilyatorlar, shamol dvigatellari va boshqalar) kо‘p qо‘llaniladi.
Bundan murakkabroq richagli mexanizmlar hozirgi zamon texnologik mashinalarida juda kо‘p tarkalgan tо‘rt zvenoli mexanizmdir. Bu mexanizm, asosan, bir-biriga sharnirlar vositasida bog‘langan tо‘rtta zvenodan iboratdir.
Mexanizmning sharnirlari O₁, A, B, O₂ harflari bilan, zvenolari esa 1,2, 3, 4 raqamlari bilan belgilangan. 1 - zveno qо‘zg‘almas zveno deb, 2 - zveno krivoship (360° ga tо‘la aylanuvchi zveno), 3 - zveno shatun (murakkab harakat qiluvchi zveno) va 4 - zveno koromislo deb ataladi.
2- rasm
Tо‘rt zvenoli sharnirli mexanizm. 1- qо‘zg‘almas zveno; 2 – krivoship; 3- shatun; 4 – koromislo. Bu mexanizm tarkibida bitta krivoship, bitta koromislo bо‘lgani uchun, tо‘rt zvenoli bunday mexanizm sharnirli krivoship koromisloli mexanizm deb ataladi. Bunday mexanizmlar ip gazlama, shoyi, yung va kaiop tо‘qimalar tо‘qiydigan avtomat stanoklarining batan mexanizm deyiladi.
Agar, sharnirli tо‘rt zvenoli mexanizmdagi koromislo о‘rniga polzun о‘rnatib, uni qо‘zg‘almas yо‘naltiruvchi bо‘ylab harakatga keltirsak, u holda, bu mexanizm krivoship-polzunli mexanizmga aylanadi.


3-rasm
Krivoship polzunli mexanizm. 1- qо‘zg‘almas zveno; 2 – krivoship; 3 – shatun; 4 – polzun.( 3-rasm)
Krivoship-shatunli mexanizm hozirgi zamon texnikasida porshenli har xil dvigatellarda, kompressorlarda, presslarda, nasoslarda va boshqalarda juda kо‘p ishlatiladi.