1 Mavzu: Mexanizmlar va mashinalar nazari-yasi fanining mazmuni va maqsadi. Mexanizmlarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Asosiy tushunchalar. Kinematik juftlar klassifikatsiyasi

Kinematik zanjirlar, ularning turlari va erkinlik darajasi.

Bir necha zvenoning kinematik juftlar vositasi bilan birikishidan (bog‘lanishidan) hosil bо‘lgan qо‘zg‘aluvchi sistema kinematik zanjir deb ataladi.
Shaklda kо‘rsatilgan zvenolarda ikki hol bо‘lishi mumkin: birinchidan, zvenolarning ikkalasi ham qо‘zg‘aluvchan bо‘lib, bir-biriga nisbatan aylanma harakat qila oladi.

Ikki povodokli val ikkinchidan, zvenolarning biri qо‘zg‘almas bо‘lib, ikkinchisi birinchisiga nisbatan (yoki, aksincha, birinchisi ikkinchisiga nisbatan) V sharnir vositasida aylanma harakat qiladi. Shakldagi kinematik zanjir zanjirlar ichida eng oddiysi bо‘lib, bunday kinematik zanjirlar hozirgi zamon mashina va mexanizmlari tarkibida juda kо‘p uchraydi.
Yuqorida bayon etilgan zanjirdagi kinematik juft о‘z tuzilishiga kо‘ra, oliy va quyi juft bо‘lishi mumkin. A vaC kinematik juftlarning elementlari erkin elementlardir.
Kinematik zanjirlar, tarkibidagi zvenolar xiliga kо‘ra oddiy va murakkab zanjirlarga bо‘linadi. Agar kinematik zanjir tarkibiga kiruvchi zvenolardan biri ko;pi bilan ikkita qo’shni zveno bilan kinematik juft tashkil qilib biriksa, bunday zanjir oddiy zanjir deb, agar kinematik zanjir tarkibidagi uchta qo’shni zveno bilan kinematik juft tashkil qilib birikadigan zveno bo’lsa, bunday zanjir murakkab zanjir deb ataladi.
Tekislikda harakat qiluvchi mexanizmlarning tuzilish formulasi (akademik P. L. Chebishev formulasi)
Kinematik zanjirlar tarkibiga kiruvchi zvenolardan birini mahkamlab qо‘yish yо‘li bilan mexanizmlar hosil qilinadi. Har qanday mexanizmda harakat qonuni berilgan zvenolar va harakat qonunlarini topish lozim bо‘lgan zvenolar bо‘ladi. Shunday qilib, harakat qonunlari berilgan (ma’lum bо‘lgan) zvenolar еtaklovchi zvenolar, еtaklovchi zvenolar harakat qonunlariga qarab aniqlanishi lozim bо‘lgan barcha zvenolar еtaklanuvchi zvenolar deb ataladi.
Demak, kinematik zanjir tarkibiga kiruvchi qо‘zg‘almas biror zvenoga nisbatan bir yoki bir necha zveno muayyan tartibda harakatlangan vaqtda zanjirning qolgan zvenolari ham ma’lum tartibli harakat qilsa, bunday kinematik zanjir mexanizm deb ataladi.
Harakat qiluvchi mexanizmlar tarkibidagi barcha zvenolar bir tekislikda yoki bir-biriga parallel tekisliklarda harakat qilsa, bunday mexanizmlar tekislakda harakat qiluvchi (tekis) mexanizmlar deb ataladi.
Bunday mexanizmlarning tuzilish formulasini P. L. Chebishev tomonidan taklif kilingan: W = 3·n - 2·P₅ - 1·P₄
bu еrda, W - tekis mexanizmning qо‘zg‘aluvchanlik darajasi;