1 Mavzu: Mexanizmlar va mashinalar nazari-yasi fanining mazmuni va maqsadi. Mexanizmlarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Asosiy tushunchalar. Kinematik juftlar klassifikatsiyasi

n- tekis mexanizm tarkibidagi qо‘zg‘aluvchi zvenolar soni;
P₅– V sinf (tekislikda II sinf ) kinematik juftlar soni;
P₄- IV sinf (tekislikda Isinf ) kinematik juftlar soni.
(1) formula tekis mexanizmlarning tuzilish formulasi yoki tekis mexanizmlarning qо‘zg‘aluvchanlik darajasini aniqlovchi formula deb ataladi.
Chebishev formulasidan foydalanib, har qanday mexanik sistemaning mexanizm yoki mexanizm emasligini aniqlab olamiz. Agar qо‘zg‘aluvchi zvenolar soni bilan kinematik juftlar soni aniqlanib, Chebishev formulasi asosida hisoblaganda sistemaning qо‘zg‘aluvchailik darajasi nol bо‘lsa, bunday sistemaning birorta zvenosi ham harakat qila olmaydi, bu esa sistemaning ferma ekanligini bildiradi. Agar mexanik sistemaning qо‘zg‘aluvchanlik darajasi birga teng (W = 1) bо‘lsa, bu sistema bitta еtaklovchi zvenoga ega mexanizm bо‘ladi. Agar berilgan mexanik sistemaning qо‘zg‘aluvchanlik darajasi ikkiga teng (W = 2) bо‘lsa, sistema mexanizm bо‘lib, uning еtaklovchi zvenosi ikkitadir va xokazo.
Tekislikda harakat qiluvchi mexanizmlarning xili juda kо‘p. Yuqorida bayon etilgan tuzilish formulasidan ma’lumki, tekislikda harakatlanuvchi mexanizmlar tarkibiga kirgan zvenolar bir-biri bilan faqat V sinf quyi juftlar (aylanma va ilgarilama juftlar) va IV sinf oliy juftlar hosil qila oladi.
1-masala. Ikki zvenodan tuzilgan richagli mexanizmning qо‘zg‘aluvchanlik darajasi topilsin.
Yechish: n = 1; P₅= 1; P₄= 0 demak:
W = 3·n - 2·P₅ - 1·P₄ = 3·1 - 2·1 = 1
Bu mexanizmning qо‘zg‘aluvchanlik darajasi birga teng ekan.
Unda 1 - qо‘zg‘almas zveno (stoyka), 2 — qо‘zg‘aluvchan zveno, ya’ni krivoship.
2-masala. Sharnirli tо‘rt zvenoli mexanizmning qо‘zg‘aluvchanlik dara-
jasi topilsin.