1 Mavzu: Mexanizmlar va mashinalar nazari-yasi fanining mazmuni va maqsadi. Mexanizmlarning tuzilishi va klassifikatsiyasi. Asosiy tushunchalar. Kinematik juftlar klassifikatsiyasi

Kulachokli mexanizmlar
Kulachokli mexanizmlar texnikaning xilma-xil sohalarida juda kо‘p ishlatiladi. Bunday mexanizmlar, ayniqsa, avtomatik mashinalar ishida juda yaxshi natijalar beradi.
Kulachokli eng oddiy mexanizm kо‘rsatilgan. Bu mexanizm, asosan, tо‘rtta zvenodan: qо‘zg‘almas zveno, kо‘zg‘almas о‘q atrofida aylanuvchi zveno (kulachok), tо‘g‘ri chiziq bо‘ylab yuqoriga va pastga harakat qilib turuvchi zvenodan (tolkateldan) iborat.
4-rasm

4 –rasm. Tekis tolkatelli kulachokli mexanizm.1 – qо‘zg‘almas zveno; 2- kulachok; 3 – tekis tolkatel.

Kulachokli bunday mexanizmlarda kulachok burchak tezligi bilan aylansa, tolkatel ma’lum oraliqqa (balandlikka) kо‘tarilib, yana oldingi vaziyatiga qaytib keladi.
Tishli g‘nldirakli mexanizmlar
Hozirgi zamon texnikasida ishlatiladigan mexanizm va mashinalarda bir valdan ikkinchi valga (bir zvenodan ikkinchi zvenoga) aylanma harakat uzatish kerak bо‘ladi. Harakat uzatiladigan zvenoning burchak tezligi oldindan beriladi, bu burchak tezlikni hosil qilish uchun tishli g‘ildiraklardan tarkib topgan mexanizmlar ishlatiladi. Harakat uzatishning bu turi tishli gildirakli uzatma deb ataladi.
Agar shaklda kо‘rsatilgan tishli g‘ildiraklardan biri soat strelkasi yurayotgan tomonga qarab burchak tezligi bilan aylansa, ikkinchisi unga teskari tomonga burchak tezligi bilan aylanadi.
Shakldagi zvenoni qо‘lda strelka bilan kо‘rsatilgan tomonga qarab aylantirsak, uning uchiga о‘rnatilgan tishli g‘ildirakcha teskari tomonga harakatlanadi.
Tishli g‘ildiraklar vositasida harakat bir valdan ikkinchi valga uzatiladi, ya’ni bir g‘ildirakning tishlari ikkinchi g‘ildirakning tishlari bilan doimo bog‘lanishda bо‘ladi.




5-rasm. Tishli g‘ildirakli uzatma. 1,2 - tishli g‘ildiraklir.
Gidravlik va pnevmatik mexanizmlar
Harakatni bir zvenodan ikkinchi zvenoga uzatishda hozirgi zamon mashinasozligida suyuqlik va havodan keng foydalanilmoqda.Buning boisi nagruzka o’zgaruvchan bo’lganda, ya’niy dinamikakuch ta’sirida mashinaning xavfsizligini ta’minlashdir. Mexanizmlarda suyuqlik yoki havo(gaz) dan foydalanishiga qarab,gidravlik va pnevmatik mexanizmlar deb ataladi
Gidravlik yoki pnevmatik mexanizmlar avtomobillarda, traktorlarda, bug’ qozonlaridagi suyuqlik balandligini bir mehyorda saqlab turishda, hozirgi zamon kran va ekskavator mexanizmlarini harakatga keltirishda va boshqa ko’p sohalarda ishlatiladi.