|
Shuningdek, siz quyidagi savollarni ko'rib chiqishingiz kerak:
Guruhingiz ijtimoiy tadbirkorlikni boshlashga tayyorligini qanday aniqlash mumkin?
Ijtimoiy korxonani rejalashtirish jarayoni qanday bosqichlardan iborat?
Korxona imkoniyatlarini qanday aniqlaysiz va baholaysiz?
Ijtimoiy korxonani qanday rejalashtirasiz?
Biznes sharoitida ijtimoiy daromadlarni qanday o'lchash mumkin?
Huquqiy kontekst haqida nimani bilishingiz kerak?
Шахс – алоҳида индивид, моҳиятан яхлит ижтимоий-ахлокий олам. У ўзида инсон моҳиятини, унинг мавжудот сифатидаги кадриятини мужассам этади. Шахс ижтимоий-гуманитар фанларда ўз йўналиши, тадқиқот объекти ва мақсади нуқтаи назаридан турлича талқин этилади. У ўта мураккаб, зиддиятли, қарама-қарши, ўзини ўзи инкор этадиган мавжудот сифатида, биологик, физиологик, ижтимоий, маънавий, руҳий, ахлоқий ва эстетик ақл-идрок, тафаккур объекти сифатида, ҳатто, фалсафий ва мантиқий, яшаш ҳуқуқи ва ҳаёт мантиғи жиҳатидан тадқиқот манбаига айланиши мумкин.
Шахснинг шаклланиш омиллари кўп ва хилма-хилдир. Масалан, генетик (наслий), биолгик-табиий, маданий, ижтимоий ҳаёт тажрибаси, ўз турдошлари билан муносабатлар ва бошқа(лар) шахснинг генетик жиҳати унинг наслий асоси, аждодларидан етиб келган физиономия, феъатвор билан, биофизиологик жиҳати эса яшаш учун қувват олиш, овқатланиш, жинсий алоқага киришиш ва насл қолдириш сингари индивидуал эҳтиёж билан белгиланади.
Шахс, моҳиятига кўра, маданийлашган, онг, ақл орқали фаолиятини бошқариш имкониятига эга бўлган, ижтимоий-тарихий анъана, турмуш тарзи ва тажрибага асосланган муайян авлодлар вакили. Шахс фсномени инсон оламнинг бутун мураккабликларини ўзида мужассам этади. Уни ҳар томонлама ўрганиш мақсадида турли даврларда тадқиқот олиб борилган. Айниқса, шарқда у юксак ахлоқий-маънавий меъёрлар орқали тушунилган ва олий хилқат, бебаҳо қадрият деб ҳисобланган. Инсон Ш. сифатида комилликка интилади, ҳаёт мазмунини бойитади, шу асосда кишилик жамиятининг гўзал ва фаровон бўлишига эҳтиёж сезади.
Шахснинг ҳаёт тарзи бевосита жамият ҳаётига дахлдор ва ҳаёт неъматларидан тўла фойдаланишга ҳақли. Шахс тушунчаси инсон тушунчасининг юксак кўриниши, олий макомидир. Ҳар қандай одам табиий мавжудлиги, яшаш ҳуқуқи ва ҳаёт қадриятига эга бўлган жонзотдир. Бироқ у ҳамма вақт ҳам тўлақонли Ш. бўлиб етимаслиги мумкин.
Turli xavf-xatarlardan oʻzini saqlash tuygʻusi barcha umurtqali hayvonlarda uchraydi. Bu tuygʻuga yana oʻzidan koʻpayish va avlod qoldirish instinktlari (tugʻma hissiyot) ham qoʻshiladi. Hayvonlar ham, insonlar ham koʻproq joylarni egallab, tarqalishga va yangi muhitga moslashishga (adaptatsiyaga) intiladilar. Odatda jonivorlar oʻz ajdodlari yashab oʻtgan muayyan joyga – tabiiy muhitga moslashadi. Ammo bu moslashuv muayyan joylar bilan chegaralanadi. Ayiq (oʻrmonda yashaydi) sahroga chiqib ketmaydi, qurbaqa, suvilon baland togʻlarga koʻtarilmaydi, quyon daryolarga, suvga tushib, baliq ovlamaydi.
Yer yuzidagi turli harorat, iqlim sharoitlari jonivorlarning yashash joyini yanada cheklaydi. Tropik iqlimdagi daraxtlar, oʻsimliklar shimoliy kengliklarda koʻkarmaydi va aksincha, shimol oʻsimliklari janub iqlimida oʻsmaydi. Baʼzi qushlar sovuq tushganida boshqa, issiq oʻlkalarga uchib ketadi, ularning koʻchishi ham maʼlum marshrutlar – yoʻllar bilan chegaralangan.
Faqat inson bu qoidaga boʻysunmaydi. U bir turdagi jonivor boʻlsa ham, Yer yuzining hamma tomoniga tarqalaveradi. Demak, insonlar turli iqlim sharoitlariga (ijtimoiy sharoitlarga ham – tarj.) eng koʻp moslasha oladi. Ammo bu yerda bir jiddiy muammo bor. Oʻrmonlardagi moʻtadil iqlimda yashovchi ibtidoiy odam nima uchun oʻz joylarini tark etib, choʻllarga yoki tropik changalzorlar – junglilarga borib qoladi? Axir har bir jonzotning biotsenozi – oʻrganib qolgan makoni, topiladigan oziq-ovqati bor. Geo-biotsenoz tabiat bilan hayvonlar va insonlarning tarixiy, ekologik, fiziologik aloqadorlikdagi moslashgan makoni, “oʻzi bilgan joyi bor. Jonzotlarni oʻz uyidan ketishga nima majbur qilar ekan?”.
Geo-biotsenoz – yegulik topish bilan bir-biriga bogʻliq jonzotlar: inson, hayvonlar va oʻsimliklardan iborat murakkab tizimdir. Oʻsimliklar va hayvonlar inson tirikligida ozuqa boʻlar ekan, inson oʻlganida (tuproqqa aralashib) oʻsimliklar uchun ozuqaga aylanadi. (V. Shekspir bu qonuniyatni bilgan, uning “Hamlet” asarida shunday fikr bor: Inson chuvalchangni oʻldirib, baliqlarga yediradi. Baliqlar chuvalchangni yeydi. Baliqlarni odamlar yeydi. Odamlar oʻlganida esa chuvalchanglarga yem boʻladi. (Bu fikr Farididdin Attorning “Mantiqut-tayr” asaridan olingan – tarj.)
Evolyusiya (tadrijiy rivojlanish) ortga qaytmaydigan jarayon. Ibtidoiy odamlar turli tabiiy sharoitlarga asta-sekin moslashib, (oʻsimliklar sovuqqa chidamli yangi navga aylanganiday), insonlar ham barcha qiyinchiliklarni yengib oʻtib, tobora kengroq joylarga tarqalib, turlicha tabiiy muhitlarda mustahkam oʻrnashib qoladi. Ammo, inson yangi tabiiy muhitda fiziologik (tana tuzilishi) jihatdan oʻzgarmaydi, balki faqat xulq stereotipi (odatlari) oʻzgaradi. Yaʼni, u yangi etnosga aylanadi! Nima uchun shunday boʻladi? Bu savolga javob berish oson emas. Biz bu jarayonlar haqida tasavvur hosil qilish uchun muammoni bir oz cheklaymiz.
Agar insonlarning turli iqlimlarda xulqi oʻzgarishi biologik, aniqrogʻi, zoologik sabablarga bogʻliq boʻlsa, hayvonlarning ham xulqi oʻzgarishi kerak edi. Inson boshqa tabiiy muhitga tushganida ongli ravishda oʻz tabiatini, xulqini oʻzgartirgan deya olmaymiz. Ijtimoiy, siyosiy formatsiyalar – davlat tuzumlari oʻzgarishi ham inson tabiati, xulqini oʻzgartirolmaydi. F. Engels yozishicha, hayvon goʻshti va baliq bilan oziqlanuvchi hindularning bosh miyasi faqat oʻsimliklar bilan oziqlanuvchi Yangi Meksika hindulari bosh miyasidan kattaroq ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
