1-dars Kimyoning asosiy tushunchalari

Davriy qonun: elementlar va ular hosil qilgan oddiy va murakkab birikmalarning xossalari
elemenlart atom og`irliklari ortib borishiga davriy ravishda bog`liqdir.
1913-yilda Mozli element yadro zaryadlari tartib raqamlariga teng ekanligini aniqlagandan so`ng
davriy qonun ta`rifi quyidagicha bo`ldi:
elementlar va ular hosil qilgan oddiy va murakkab birikmalarning xossalari elementlar yadro
zaryadi ortib borishiga davriy ravishda bog`liqdir.
Elementlarning davriy sistemasining tuzilishi:
Davr-tipik metal(ishqoriy) bilan boshlanib inert gazlar bilan tugaydigan gorizontal qator
Davrlar 2 ga bo`linadi:
Kichik davr - d elementlar bor bo`lmagan, ya`ni faqat asosiy guruhdan tashkil topgan
Katta davr – d elementalar bor bo`lgan, ya`ni asosiy va yonaki guruhlardan tashkil topgan.
Guruh-Xossasi o`xshash bo`lgan elementlarning vertikal qatori.Elektron konfiguratsiyasiga
ko`ra asosiy va yonaki guruhchalarga ajratiladi.
s – elementlar: Oxirgi elektroni s pog`onachada tugaganligi uchun shunday nomlangan.
p – elementlar: Oxirgi elektroni p pog`onachada tugaganligi uchun shunday nomlangan.
d – elementlar: Oxirgi elektroni d pog`onachada tugaganligi uchun shunday nomlangan.
f – elementlar: Oxirgi elektroni f pog`onachada tugaganligi uchun shunday nomlangan.
VI – davrda lantandan keyin tartib raqamlar 58-71 bo’lgan 14 ta element joylashadi ,ular
lantanoidlar deb ataladi. Lantanoidlar jadvalning pastki qismiga alohida joylashtirilgan.
Ularning hammasi lantanga o’xshaydi.
VII – davrda tartib raqamlar 90-103 bo’lgan 14 ta element joylashadi, ular aktinoidlar deb
ataladi. Aktinoidlar jadvalning pastki qismiga alohida joylashtirilgan. Ularning hammasi aktanga
o’xshaydi.
Bosh guruxcha elementlarning tashqi pog’onasidagi elektronlar soni ularning gruppa raqamiga
teng bo’ladi, bu elektronlar valent elektronlar deb ataladi.
Berilgan elementni davriy sistemada o’rab turgan elementlarni atom analoglari deb atagan.
Mendeleyev o’sha vaqtda 11 ta element (fransiy, radiy, aktiniy, skandiy, galliy, germaniy,
protaktiniy, poloniy, texnetsiy, reniy, astat) ning kashf qilinishi kerakligini oldindan bashorat
qilgan.
Mendeleyev hayotligidayoq 3 tasi skandiy(ekabor), galley (ekaalyuminiy) va