Zokirjon saidboboyev

devoni vaqf
mavjud bo‘lgan. Barcha devonlarning
110

---

viloyat va shaharlarda bo‘limlari bo‘lib, hokimlarga bo‘ysungan. 
Faqat 
devoni barid
muassasalari markaziy davlatga bo'ysungan. 
Xuroson sipohiylari bevosita amir va vazirga tobe bo'lgan. 
Shaharlar maxsus raislar tomonidan boshqarilgan. Amaldorlar 
orasida ruhoniylaming nufuzi yuqori bo‘lib, ular shayxulislomga 
itoat qilganlar.
Seyiston, Xorazm, Gaijiston, G ‘uzg‘on, G ‘azna, Xuttalon, 
Chag‘oniyon, Isfljob kabi viloyatlar o‘z hokimlari tomonidan 
boshqarilib, markazga xirojni muntazam to‘lab turmaganlar. Ular 
markaziy hokimiyatdan mustaqil bo‘lishga intilganlar.
Somoniylar qo'shinlari muntazam va mahalliy hokimlar 
qo'lidagi ixtiyoriy yollangan lashkardan tashkil topgan edi.
996 yilda qoraxoniylar Movarounnahrga tomon navbatdagi 
hujum boshlaydilar. Ularga Nasr ibn Ali boshchilik qiladi. Nuhga 
yordam berish uchun Sobuqtakin Chag‘oniyon, G ‘uzg‘on va 
Xuttalon hokimlarining birlashgan qo‘shinlaridan iborat katta kuch 
bilan Keshga etib keladi. Nuhning ham o‘z qo‘shini bilan unga 
qo‘shilishini talab qiladi. Bu somoniylar amirining hukmdorlik 
huquqlarini mensimaslik va ochiqdan-ochiq unga qarshi chiqish 
edi. Nuh, shubhasiz, bundan bosh tortadi va farmoyish yuborib, 
Sobuqtakinni Buxoroga chaqirtiradi. Bunga javoban Sobuqtakin 
qo‘shin yuborib Buxoroni egallaydi. So‘ngra u qoraxoniylar bilan 
muzokaralar olib boradi. Natijada ular o‘rtasida shartnoma tuzilib, 
unga muvofiq Sirdaryo havzasi qoraxoniylar qo‘liga o'tadi. Sobuq­
takin esa Amudaryodan janubdagi yerlar, shu jumladan Xuro- 
songa hukmdor bo‘lib oladi. Somoniylarga Movarounnahrning 
markaziy qismigina beriladi, xolos. Biroq ko‘p vaqt o‘tmay 
qoraxoniylar Buxoroni bosib oladilar. Garchi somoniylar to 1005 
yilgacha Samarqand va Buxoroni qaytarib olishga uringan bolsa- 
lar-da, ammo 999 yilda Buxoroning Nasr Eloqxon tomonidan 
zabt etilishi bilan somoniylar hukmronligi barham topgan edi. 
Shunday qilib, X asr oxirida somoniylar davlati o‘rnida ikkita 
yangi davlat tashkil topdi: biri Qoshg‘ardan Amudaryogacha 
cho‘zilgan Sharqiy Turkistonning bir qismini, Yettisuv, Shosh,
i l l

---

Farg‘ona va qadimgi Sug‘dni o‘z ichiga olgan qoraxoniylar davlati 
bo‘lsa, ikkinchisi shimoliy Hindistondan Kaspiy dengizining 
janubiy qirg‘oqlarigacha bo'lgan viloyatlarni qamrab olgan 
G'aznaviylar
davlati edi.
1017 yilda Mahmud G ‘aznaviy tomonidan zabt etilib, o ‘z 
mustaqilligidan m ahrum b o ‘lgan Xorazm ko‘p vaqt o ‘tmay 
(1044 yil)