Zokirjon saidboboyev

Saljuqiylar 6а\\дЛ\%г.
qaram bo‘lib qoldi. Xorazmning 
mustaqillik uchun kurashi XII asrning ikkinchi choragidan 
boshlanadi. Saljuqiylar davlatining kuchsizlanishi natijasida 
bu davrda Xorazm o ‘z mustaqilligini yanada mustahkamlaydi. 
X III asrn in g b o sh la rid a esa x o razm sh o h lar sa lta n a ti 
tasarrufidagi o ‘lka va viloyatlar hududlarining kengligi, Sharq 
davlatlari o ‘rtasida saltanat sohibqironlarining nufuzi jihatidan 
u buyuk davlat hisoblanardi. Xorazm va M ovarounnahrdan 
tashqari hozirgi Afg‘oniston yerlari va Eronning kattagina 
qismi ham uning tasarrufida edi. Davlat qangli-qipchoq va 
turkm anlardan tuzilgan m untazam qo‘shinga ega edi. Bu 
qo‘shinning umumiy soni Chingizxon harbiy kuchiga nisbatan 
birmuncha oshiqroq edi. Saltanatni hokimlar, noiblar, vazirlar, 
qo ‘shin boshliqlaridan iborat kuchli harbiy aristokratiya, 
mustavfiy (daftardor hisobchilar) qozilar va ko‘pgina saroy 
mansabdorlaridan iborat ulkan arkoni davlat doirasi qurshab 
turardi. Yuqori amaldorlarning ko‘pchilik qismi yirik yer- 
suvlarga ega bo'lgan mulkdor oqsuyak tabaqani tashkil etardi. 
K o‘pgina mansablar odatda, o ‘rta asrlar jamiyati sharoitida 
keng tarqalgan, ota-bobodan meros bo‘lib o‘tar edi. An’anaviy 
tusga kirgan bu hoi davlat m ansabdorligi eng m unosib 
shaxslarni tanlab q o ‘yish imkoniyatidan mahrum qilar edi. 
M ansabdorlar davlat tang ahvolga tushib qolgan paytlarda 
o ‘z vazifalarni tashlab ketar va podshoga itoatsizlik qilib, 
o'zboshim chalik bilan o ‘z bilganlaricha yo‘l tutar edilar. 
Shunday qilib, sirtdan juda kuchli, nufuzidan buyuk ko'ringan 
xorazmshohlar davlati siyosiy jihatdan unchalik mustahkam 
emas edi.
112

---

6. IX-XIII asr boshlarida Movarounnahrning
ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi
Somoniylar davrida katta yer egalari — dehqonlaming nufuzi 
ortib, ko‘pincha bir dehqon qo'lida katta yer maydonlari, butun 
bir viloyat bo‘lgan. Ziroat bilan shug‘ullanuvchi ziroatkor