Zokirjon saidboboyev

8. Mo‘g‘uJ (Chig‘atoy) ulusi davrida 0 ‘rta Osiyo
tarixiy geografiyasi
Zabt etilgan o'lka va viloyatlarni Chingizxon hali hayotlik 
chog‘idayoq o‘g‘illari va nabiralariga taqsimlab berildi. Janubiy 
Sibir, D ashti Q ipchoq, Itil (Volga) b o ‘yi, X orazm va 
Darbandgacha bo‘lgan o ‘lka Chingizxonning to ‘ng‘ich o‘g‘li 
Jo'ji va uning vafotidan keyin esa nabirasi BotU qo ‘liga 
topshirildi. Sharqiy Turkiston, Yettisuv va Movarounnahrga
118

---

uning ikkinchi o ‘g‘li Chig‘atoy ega bo‘ldi. Chingizxon o ‘zi 
tug'ilib o ‘sgan M o‘g‘ulistonni, shuningdek, Xitoyni uchinchi 
o‘g‘li va vorisi 0 ‘qtoyga berdi. Kenja o‘g‘li Tuluga esa Xuroson, 
Eron va Hindiston tegdi. Shunday qilib, mo‘g‘ullar bosib olin- 
gan viloyatlarni uluslarga taqsimlab, 
udel
asosida boshqarishga 
kirishdi.
Shu tariqa XIII asr boshlaridayoq Chig'atoy tasarrufiga 
berilgan Movarounnahr, Yettisuv va Sharqiy Turkistonda Chig‘a- 
toy ulusi tashkil topdi. Bu feodal davlat XIV asrning 40-yillariga 
qadar yashaydi.
XIII asrning 70-80-yillariga kelib, Movarounnahrda asta- 
sekinlik bilan bo‘lsa-da, shahar hayoti, xususan hunarmandchilik 
va savdo munosabatlari jonlana boshladi. Shaharlarning ichki 
hayoti, ayniqsa, mahsulot va pul munosabatlarining tiklanishida 
Ma’sudbek tomonidan amalga oshirilgan pul islohoti muhim 
ahamiyatga ega bo‘ldi. U Movarounnahrning 16 ta shahar va 
viloyatlarida, jumladan Samarqand, Buxoro, Taroz, 0 ‘tror, 
Xo‘jand va boshqa shaharlarda bir xil vazn va yuqori qiymatli sof 
kumush tangalar zarb ettirib, mamlakatda ulami muomalaga 
chiqardi. Ikki asr mobaynida Movarounnahrda kumush tangalar 
zarb qilinmaganligini nazarga olinsa, Ma’sudbekning pul islohoti 
tufayli mamlakatda mahsulot va pul munosabatlari tiklanib, 
shaharlar qisman bo‘lsa-da ichki hayotining jonlanishida muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan.
XIV asrning birinchi yarmida yana bir chig‘atoy xon' 
Kebekxon davlatni idora etish tuzilishini va uning iqtisodiy 
hayotini tartibga solish maqsadida ma’muriy hamda pul sohasida 
islohot o ‘tkazadi. Kebekxonning islohoti bo‘yicha davlat 
viloyatlarga bo‘linib, ular mo‘g‘ulcha ,,tuman“ deb yuritiladi. 
Ammo ma’muriy islohot mahalliy hokimliklar va bekliklarga 
barham bermaydi, balki ularga moslashadi. Kebekxon joriy qilgan 
ma’muriy bo‘linish, garchi qadimiy an’analarga barham bera 
olm agan b o ‘lsa-da, u M ovarounnahrda feodal davlatni 
mustahkamlashda ijobiy o‘rin tutdi.
119

---

Kebekxon davrida ichki savdo-sotiqni tartibga solish, qo'shni 
davlatlar bilan tashqi savdo munosabatlarini yaxshilash uchun 
butun mamlakatda yagona pul joriy qilinadi. Kebekxon ikki xil 
pul: