Zokirjon saidboboyev

kadivar
deyilgan. Yirik yer egasi yerida ishlaydigan ijarachi 
barzigar
deb 
atalgan. Xo‘jalikda qo‘l melmatidan ham foydalanilgan. Somoniylar 
davlati aholisining asosiy qismini ziroatchilar tashkil etgan. Keyingi 
o‘rinda hunarmandlar va savdogarlar turgan.
XI-XII asrlarda yuz bergan siyosiy voqealar Movarounnahr 
jamiyat hayotida ham o‘zgarishlar yasadi. Alohida mulklarning 
boshqaruvi, ma’muriy idoralar somoniylar davridagi tartiblarga 
muvofiq kelar, ijtimoiy mansab va martabalardagi farq katta emas 
edi. Ijtimoiy tuzumda mavqei ancha baland hisoblangan yirik 
zamindorlar — dehqonlar qatlami qoraxoniylar davriga kehb o‘z 
ahamiyatini yo‘qotdi. 0 ‘rta Osiyo ko‘hna zodagon toifasining 
bunday ahvolga tushishiga asosiy sabab siyosat maydonida yuz 
bergan sulolalar o'rtasidagi taxt almashuvi, eng ta’sirli jihati esa 
ko‘chmanchilik sharoitiga moslashgan el-uluslaming o‘troq aholi 
hududlarini ishg‘ol etishidir.
Somoniylar zamonida mazkur sulola uchun xos markazlashgan 
davlat tuzumidan qoniqmagan aslzoda dehqonlar qoraxoniylami 
qo‘llab-quvvatlagan edilar. Yirik xonadon sohiblari qoraxoniylar 
hokimiyatda uzoq davr turisha olmaydilar va vaqti kelib biz 
hududimizning asosiy hukmdorlari bo‘lib qolamiz, deb o‘ylashgan 
edi. Ularning bunday rejalarini tushungan 
yag ‘mo
va 
chigillammg
boshliqlari zodagonlami quvg‘in qila boshladilar. Buning oqibatida 
keksa boy qatlam vakillari o‘z ekinzorlari, uy-joylari, mulklari va 
boyliklaridan mahrum bo‘ldilar. Dehqon degan nom endilikda 
faqat oddiy jamoatchiga nisbatan aytiladigan bo‘lib qoldi. Aslzodalar 
o ‘zlarining daromad manbai — yer-muikdan mahrum bo‘la 
boshlagan sari oddiy jamoachi ziroatkorlar ijarachilarga aylana 
bordilar. Bu paytda yerlar egasiz va qadrsiz bo‘Ub qoldi. Unumdor
113

---

joylar yaylovlarga aylandi. Biroq keyingi voqealar jarayonida 
Movarounnahr ijtimoiy hayotida jonlanish yuz berganligi haqida 
ma’lumotlar bor.
XII 
asrlarda, ayniqsa, shaharlar kengayadi, aholining soni 
ko‘payib, ular yanada gavjumlashadi. Samarqand, Buxoro, 
Termiz, 0 ‘zgan, Toshkent kabi shaharlar ichki va tashqi savdo 
uchun xilma-xil hunarmandchilik mahsulotlari ishlab chiqaradigan 
hamda chaqa-tangalar vositasi bilan olib boriladigan bozor 
tijoratining markaziga aylanadi. Shaharlar markazida shohona 
saroylar, masjid, madrasa, minora va hammomlar kabi ko‘plab 
imoratlar qad ko‘taradi. Shahar ichi va uning atrofida savdo va 
hunarmandchilik mahallalari, karvonsaroylar va bozorlar barpo 
etiladi. Bu davrda shaharlarda, ayniqsa,