Ózbekstan respublikasi veterinariya hám sharwashiliqti rawajlandiiriw mámleketlik komiteti

Xaliq araliq terrorizm.

Xaliq araliq terrorizm tu`sinigi ma`mleketler, xaliq araliq sho`lkemler, siyasiy partiyalar ha`m ha`reketlerdi turaqsizlastiriwg`a qaratilg`an siyasiy qopariwshiliq is-ha`reketlerin an`latadi. Ol ayirim
siyasiy g`ayratkerlerdi o`ltiriw yaki olarg`a qastiyanliq etiw arqali xaliq araliq ja`miyetlik-siyasiy jan`g`iriq beretug`in buzg`inshi siyasiy ha`reketlerdi bayan etiw ushin da isletiledi.
Terrorshiliq ha`reketlerdin`:
-xaliq araliq huqiq qorg`awindag`i ob`ekt yamasa sub`ektlerge qarsi qaratilg`ani;
-g`a`rezsiz ma`mleketler shegarasin buziw arqali a`melge asiriliwi;
-ag`zalari eki yamasa onnan da artiq ma`mleket puqaralarinan, sonin` ishinde jallanba shaxslardan bolg`an ekstremistlik toparlar ta`repinen isleniwi;
-ekstremistlik toparlar quraminda qopariwshiliq ha`reketleri boyinsha sirt el instruktorlarinin` boliwi;
-ekstremistlik topar ag`zalarinin` basqa ma`mleketler aymag`inda sho`lkemlestirilgen arnawli lagerlerde tayarliq ko`riwi;
-tayarliq ko`riw ha`m qopariwshiliqti islewde sirt eller ha`m ekstremistlik birlespeler ja`rdeminen, xaliq araliq tu`s alg`an nizamsiz qural-jaraq sawdasi ha`m narkobiznesten kelip tu`setug`in finans dereklerinen paydalaniwi onin` xaliq araliq terrorshiliq topilisi ekenin ko`rsetetug`in tiykarg`i belgileri bolip esaplanadi.
Belgili bir ma`mleket aymag`inda islengen terrorshiliq topilisinda aniqlang`an ol yaki bul belgilerinin` boliwi og`an xaliq araliq status beriliwine ha`m sonnan kelip shig`ip, og`an sa`ykes sharalar ko`riliwine alip keledi.

5. 
   Terrorizmnin` finansliq derekleri.
   

Ha`zirgi zaman terrorizmi ha`r qiyli finans dereklerinen aziqlaniw esabinan is-ha`reket ko`lemin ken`eytiwge, materialliq-texnikaliq bazasin bekkemlewge ha`reket etpekte. Bunda sha`rtli ra`wishte ishki ha`m sirtqi dereklerdi ajiratiw mu`mkin.
Ishki derekler qatarina terrorshi sho`lkemlerdin` ashiq, ra`smiy is ju`rgizetug`in du`zilmelerinen kelip tu`setug`in da`ramatlarin ha`m jinayiy jol menen tabilg`an ha`m birlespe ag`zalarinin` vznos to`lewi esabinan alinatug`in qarjilardi kirgiziw mu`mkin.
Terrorshi toparlar ko`pshilik jag`daylarda ekinshi bir shaxs yamasa sho`lkemler atinan kapital tez aylanatug`in (bank isi, sawda, restoranlar ashiw, qurilis, transport) tarawlarda jumis ju`rgizetug`in ka`rxanalar ashiwg`a itibar qaratpaqta. Atap aytqanda, dereklerde «al-Kaida» sho`lkemi Jaqin Shig`is ha`m Arqa Afrika ellerinde transport, qimbat bahali metall qazip aliw, baliqshiliq siyaqli da`ramat dereklerin jolg`a qoyg`ani aytiladi.
Sonin` menen birge, terrorshi sho`lkemler da`ramat arttiriw maqsetinde basqinshiliq, qun o`ndiriw, ngarkotik zatlardin` nizamsiz sawdasi, qimbat bahali metall ha`m taslar kontrabandasi, qa`lbeki pul ha`m qmbatli qag`azlar islep shig`ariw, sonday-aq, jezo`kshelik u`ylerin ha`m quramxanalar ashiw ja`ne totalizatorlar gsho`lkemlestiriw siyaqli jinayiy usillardan da ken` ko`lemde paydalinip atirg`anin atap o`tiw za`ru`r.
1999-jili Qirg`izstang`a bastirip kirgen, o`zin «O`zbekstan islam ha`reketi» dep ataytug`in sho`lkem a`skerleri so`ylesiw ju`rgiziw ushin kelgen wa`killerdi 50 min` dollar alip, bosatip jibergeni, 2003-jili 27-martta «Shig`is Tu`rkistan azatliq sho`lkemi»ne tiyisli terrorshilar Qirg`izstanda 19 qitayli sawdagerdi o`ltirip, olardin` ko`p mug`dardag`i pullarin o`zlestirgeni bug`an misal bola aladi.
Sonin` menen birge, BMSh mag`liwmatlarina qarag`anda, transmilliy jinayiy toparlar giyabentlik zatlar sawasinan jilina 400 milliard dollar mug`adarinda da`ramat aladi ha`m usi qarjinin` bir bo`legi terrorshiliq toparlarinin` iqtiyarina o`tkeriledi.
Bunnan tisqari, derlik barliq ekstremistlik sho`lkemlerdin` ag`zalari ayliq da`ramattin` 5-20d ko`leminde ayma-ay vznos («baytulmal» yaki «taborro`») to`leytug`inin da atap o`tiw lazim.
Qa`wender ma`mleketler, tu`rli diniy sho`lkemler ha`m ayirim shaxslar, sonday-aq Jaqin Shig`is ha`m Batis ma`mleketlerindegi geypara stsialliq toparlar ta`repinen maqsetli jiynalatug`in pullar terrorshi toparlardin` sirtqi finans derekleri bolip esaplanadi. Taraw qa`niygelerinin` ha`m ayirim izertlewshilerdin` pikirinshe, bu`gingi ku`nde is ju`rgizip atirg`an derlik 150 hu`kimetlik emes islam sho`lkemleri a`skeriy basqinshiliq a`meliyatlarin qarjilandiriwda gu`man qilinbaqta. Atap aytqanda, «al- Xarameyn» qori siyaqli bir qatar hu`kimetlik emes ma`kemeler usinday ja`rdem ko`rsetkeni ushin ayiplanbaqta.
Bug`an islam ekstremistlik ha`reketleri ha`m sho`lkemleri ta`repinen alg`a qoyilip atirg`an ayirim uranlar da sebep bolmaqta. Atap aytqanda, islam ekstremistleri «musilman du`n`yasindag`i mashqalalardin` bas sebepshisi – rawajlang`an Batis ma`mleketleri bolip esaplanadi» degen tiykarsiz talapti qoyadi. Usinnan kelip shig`ip, Batis ma`mleketlerine qarsi barliq qurallardan paydalang`an halda gu`resiw lazim, degen qa`terli uran olardin` ideologiyasinda tiykarg`i orinlardin` birin iyeleydi. Ayirim amg`liwmatlarg`a qarag`anda, du`n`ya ju`zi boyinsha ju`z berip atirg`an terrorshiliq ha`diyselerdin` 80d islam bayrag`i astinda a`melge asirilip atirg`anin da usinin` menen tu`sindiriw mu`mkin.
Terrorshi toparlarg`a ko`rsetilip atirg`an finansliq ja`rdem ko`lemin bir g`ana G`a`rezsiz Ma`mleketler Dosliq Awqami quramindag`i ma`mleketler aymag`inda ha`reket etiwshi terrorshiliq sho`lkemlerge 60 qa jaqin diniy sho`lkemler, 100 ge jaqin sirt el kompaniyalari ha`m onlap bankler qa`wenderlik etip atirg`aninda da ko`riw mu`mkin. Atap aytqanda, bazi ekspertler chechen a`skerlerine
«Tayba», «Saar faundeyshn», «al-Ig`osa» (Saudiya Arabstani), «al-Kaida», «Musilman biradarlar»,
«Sotsialliq reformalar ja`miyeti» (Kuveyt), «XAMAS», Katar qayirqomliq ja`miyeti, «al-jamoa al- musallaha» (Aljir) sho`lkemleri ja`rdem beredi, dep esaplaydi. O`z gezeginde, o`zin «O`zbekstan islam ha`reketi» dep atawshi sho`lkem de bir qatar qa`wenderler ta`repinen qollap-quwatlanadi. Qa`niygeler olardin` qatarina «al-Kaida», «Musilman biradarlar», «Xizbullax», «XAMAS» siyaqli terrorshi toparlardi kirgizedi.
Terrorshi toparlar ha`zirgi ku`nde o`zlerinin` finansliq derekleri menen bank sistemasinin` mu`mkinshiliklerinen ha`m zamanago`y texnologiyalardan paydalanip, quramali baylanis sistemasin qa`liplestiriwge ha`reket etpekte. Na`tiyjede usi deerklerdi aniqlaw ha`m joq qiliw barg`an sayin qiyinlasip barmaqta. Atap aytqanda, ayirim mag`liwmatlar boyinsha, 2001-jili 11-sentyabr` waqiyalarinan keyin 2001-jildin` noyabrine shekem 148 ma`mlekettegi 200 den aslam sho`lkemlerge tiyisli 1400 bank esap beti «muzlatildi». Bunnan terrorshi toparlar 200 million dollar ziyan ko`rgenine qaramastan, o`zinin` finans derekleri mene jan`a baylanislardi qa`liplestiriw esabinan a`skeriy mu`mkinshiklerin qayta tiklep aliwg`a umtilmaqta.
Terrorizmnin` finans dereklerin saplastiriwg`a xaliq araliq ko`lemde ayiriqsha a`hmiyyet berilmekte. Du`n`yanin` ko`pshilik ma`mleketleri, sonin` ishinde O`zbekstanda da terrorizmdi qarjilandiriwg`a qarsi gu`res haqqinda arnawli nizamlar qabil etilgen. Bul bag`dar xaliq araliq sho`lkemlerdin` de diqqat orayinda turg`an waziypalardan bolip esaplanadi. Atap aytqanda, keyingi jillarda Usama Ben Laden ha`m basqa terrorshi shaxslar ja`ne sho`lkemlerge tiyisli ja`ha`n banklerindegi esap betlerin «qamaqqa aliw»g`a bag`ishlang`an BMSh Qa`wipsizlik Ken`esinin` 1333, 1390 ha`m 1455-sanli qararlari qabillanip, olar derlik barliq ma`mleketler ta`repinen orinlanbaqta.
Ayirim ma`mleketler geypara ellerdi xaliq araliq terrorizmdi finansliq jaqtan ta`miyinlewde ayiplamaqta. Biraq bul ma`sele boyinsha du`n`ya ju`zi ma`mleketleri birden-bir pikirge iye emes. Sonliqtan da, AQShtin` geypara ma`mleketlerdi xaliq araliq protsesslerden qisip shig`ariw, olar menen islespew siyaqli shaqiriqlari, negizinen, itibarsiz qalip ketpekte.
Qalay bolg`anda da, atap o`tilgen dda`liyiller ha`zirgi zaman terrorizminin` ken` tarmaqlanip, o`zin-o`zi ta`miyinleytug`in organizmge aylanip atirg`anlig`in, oni saplastiriw ushin izshil isleytug`in xaliq araliq sistemani qa`liplestiriw za`ru`rligin ko`rsetedi. Terrorshi toparlardin` finans tamirlarin qirqiw bolsa usi bag`dardag`i aktual ma`selelerdin` biri bolip esaplanadi.