Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 Жавоб: 
2,72. 

---

372 
Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати 
1. Асқаров И. ва бошқ. Анорганик ва умумий кимѐдан масалалар ечиш. 
– Т., ―Ўқитувчи‖, 1995 й.
2. Парпиев Н.А., Раҳимов Ҳ.Р., Муфтахов А.Г. Анорганик кимѐнинг 
назарий асослари. – Т., ―Ўзбекистон‖, 2000 й. 
3. Рахмонбердиев Ғ., Дўстмуродов Т., Сидиқов А. Физик ва коллоид 
кимѐдан масалалар. – Т., ―Фан ва технология‖, 2006 й.
4. Аҳмеров Қ., Жалилов А., Сайфутдинов Р., Акбаров А., Туробжонов 
С.М. Умумий ва анорганик кимѐ. – Т., ―Ўзбекистон‖, 2017 й. 
IQLIM O`ZGARISHINING EKOLOGIK VA GEOGRAFIK 
MUOMMOLLARI 
 
Normuratov O. U.- o‟qituvchisi, Rahmataliyev A.F., Abdurasulov K.N., 
Maxmatmo‟minov A. – talabalar 
TerDU 
 
Sayyoramizdagi barcha insonlar hayoti va faoliyati tabiat unsurlari yoki 
in‘omlario‘simlik va hayvonot dunyosi, tuproqlar, mineral ashyo, atmosfera 
havosiga bog‘liqdir.Insonlarni o‘rab turgan barcha borliq uning hayotiga sezilarli 
darajada ta‘sir etadi.Bizga ma‘lumki, noqulay iqlim sharoitlari doimiy muz va 
qorliklar, ayozli sovuqlar yoki jazirama issiq havo jamiyat rivojlanishini 
sekinlashtirgan. Olimlar qadimgi sivilizatsiya o‘choqlari aynan qulay tropik, 
subtropik yoki mo‘‘tadil iqlim sharoitlarida, o‘rtacha yillik havo darajasi ―xona 
tepperaturasi‖ga yaqin bo‘lgan (20
0
S) holatda rivojlanganligini isbotlaydi.Insonlar 
singari, o‘simlik va hayvonot dunyosining hayoti ham iqlim bilan bog‘liqdir.Iliqlik 
va mo‘‘tadillik kimyoviy, fizik va biologik jarayonlarning jadallashuvi va 
xarakterini belgilaydi. Bugungi kunda global iqlim evolyutsiyasi, o‘tmishdagi 
iqlim, so‘ngi mingyillikdagi iqlim o‘zgarishlari, asosiy kuzatilgan o‘zgarishlar, 
global isish, Orol dengizining ekologik halokati. Iqlim o‘zgarishining tabiiy va 
antropogen sabablari, issiqxona samarasi, urbanizatsiya va yerdan foydalanishni 
yo‘lga quyishning ekologik va geografik muomollari yuzaga kelgan.Yerning 
iqlimi hech qachon o‘zgarmay qolmagan. Bugungi xalqaro metereologik 
stantsiyalarining muntazam olib borgan kuzatuvlari o‘rtacha havo haroratining 
o‘zgarishini tasdiqlashmoqda.Butunjahon metereologik tashkilotini bergan 
ma‘lumotlari ob-havo haroratining ko‘tarilishini tasdiqlamoqda.Hozirda havo 
harorati o‘zgarishi emas, balki atmosferaning kimyoviy tarkibi va uning oqibatlari 
ko‘pchilikni tahlikaga solib qo‘ygan.Yerning havo haroratining 2°S gradusga
o‘zgarishi biologik turlarning ommaviy kamayib ketishiga olib keladi.
 
Iqlim o‘zgarishining yana bir tanilgan va xavfli indikatorlaridan biri – bu tog‘ 
muzliklarining qisqarishidir. So‘nggi ekspert natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, 
muzliklar yiliga 0,2%-1% tempda erib bormoqda. 
Global isish mavjud ekologik salbiy holatlarni yanada chuqurlashtirishi 
mumkin. Bunga yorqin misol tarzida Orol va Orolbo‘yidagi salbiy oqibatlarni 
keltirish kifoya. Keyingi 5-10 yillar mobaynida Orol dengizining qurish jarayoni 
Orolbo‘yi mintaqalarida iqlim sharoitlarini sezilarli darajada o‘zgarishi 

---

373 
kuzatilmoqda.Ilgari Orol sovuq shamolni yumshatishda va kamaytirishda, ulkan 
―konditsioner‖-akkumulyator yanglig‘ issiq yoz oylarida jaziramaning kuchini 
qirqib o‘ziga xos ―yumshatuvchi‖ vazifasini bajargan.Orolning qurishi cho‘llanish 
jarayonini ikki tomondan jadallashtirib yubordi. Biri qurigan dengiz yerlarini 
cho‘lga aylanishi, ikkinchisi – ortiqcha sug‘orish natijasida yerlarning sun‘iy 
botqoqlanishidir.Natijada, ushbu hududda yana bitta ulkan ―Orolqum‖ yangi cho‘li 
paydo bo‘ldi, Orolqumning haflilgi shundaki, uning chor atrofi mutloq sho‘rxok 
yerlar bilan o‘ralgan sayoz dengiz cho‘kindilari va sug‘oriladigan yerlardan olib 
kelingan tez eruvchan mineral qoldiqlari vujudga keldi. Bu jarayonlar ekologik 
muommalarning kuchayishiga va geografik relflarning o`zgarishiga olib kelmoqda.