1-savol. Tavakkalchilikni pasaytirish

2-bilet
1-savol.Tavakkalchilikni pasaytirish
Mavjud noaniqliklar va xatarlar tadbirkorni oz loyihasining foydaliligini chuqur tahlil etishga, ishlab chiqarish va boshqa xarajatlarni tejamkorlik asosida puxta sarflashga, asosiy vositalar va aylanma mablaglardan samarali foydalanishga, baho siyosatini togri belgilashga undaydi. Aks holda korxona faoliyati inoiroz bilan yakun topishi mumkin. Tavakkalchilikni kamaytirishning quyidagi yollari mavjud:1. Tavakkalchilikning paydo bolishidan qochish.2. Tavakkalchilikning tasirini kamaytirish.Birinchi holatda tadbirkor oz faoliyatiga xavf tugdiradigan har oanday xatarni chetlab otishga harakat qiladi.Ikkinchi holatda esa tadbirkor tavakkalchilikning subyekt ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatiga tasirini (zararni) pasaytirish choralarini izlaydi. Tavakkalchilikni kamaytirishning yonalishlarini belgilashda quyidagi holatlarni hisobga olish kerak:agar tadbirkorning faoliyat turi muqarrar ravishda tavakkalchilik bilan boglangan bolsa, bunday holatda uni chetlab otish imkoniyati bolmaydi;bir turdagi tavakkalchilikdan qochish uning ikkinchi turini tugdirishi mumkin; tavakkalchilikdan qochish yuqori darajada foyda keltiradigan sohalarda biznes imkoniyatlarini cheklaydi;
tadbirkorlik faoliyatining kolami yirik va kutilayotgan foydaning miqdori qancha kop bolsa, tavakkalchilikning yuzaga kelishi ehtimoli ham shuncha yuqori boladi va hokazo.Tavakkalchilikni kamaytirishda tadbirkor uning tasirini oziga olishi, taqsimlashi yoki boshqalarga otkazishi mumkin.
Tavakkalchilikni oziga olish quyidagi korinishlarda bolishi mumkin:1. Oldindan rejalashtirilgan holda zararlarni ooplovchi maxsus zahira jamgarmalarini yaratish.2. Rejalashtirilmagan tavakkalchilikdan korilgan zararlarni foyda yoki aktivlar hisobidan qoplash.
Oldindan rejalashtirilgan zahira jamgarmalarini yaratish ozini-ozi sugurtalash jarayonini anglatadi. Subyekt favqulodda yuz beradigan tavakkalchilik holatlari uchun foydadan ajratma hisobiga maxsus jamgarma (tavakkalchilik jamgarmasi) yaratadi. Masalan, yirik tadbirkorlik subyekti uncha qimmat bolmagan uskunani tasodifiy xatarlardan sugurtalashni maxsus sugurta kompaniyasi orqali amalga oshirishni maqul kormaydi. Ozini-ozi sugurtalash zarar ehtimoli kichik bolgandagina maqsadga muvofiq. Biroq, zahira jamgarmasi foyda keltirmaydigan olik kapital ekanligi uchun, tadbirkorlar bunday jamgarmani qisqartirishga harakat qiladilar.
Ikkinchi holatda, yani rejalashtirilmagan tavakkalchilikni oziga olishda tadbirkorlik firmasi tavakkalchilik natijasidagi yoqotishlarni foyda yoki aktivlardan qoplashiga togri keladi. Agar yoqotishlar hajmi foydadan katta bolsa, joriy likvidli aktivlar yoki xususiy kapitalning bir qismidan voz kechishga togri keladi.
Tadbirkorlik tavakkalchiligini pasaytirishning yana bir usuli bu tavakkalchilikni taqsimlash yoki birlashtirish yoli bilan yoqotishlarni +isqartirish hisoblanadi.
Tavakkalchilikni taqsimlash orqali kamaytirish usullaridan biri diversifikatsiyalashdir. Uning mohiyati bir-biri bilan bogliq bolgan turli xildagi faoliyat korinishlari ortasida kapital quyilmalarni va tovar-moddiy resurslarni taqsimlashdan iborat. Agar tavakkalchilik oqibatida bir faoliyat turidan zarar korilsa, boshqasidan korilgan foyda hisobidan uni qoplash mumkin.
Diversifikatsiyalash ishlab chiqarish, tijorat va investitsiya faoliyati sohalarida tavakkalchilikning darajasini kamaytirish imkonini yaratadi. Uni diversifikatsiyalash quyidagi yollar bilan amalga oshirilishi mumkin:kapital sarflarni bir nechta faoliyat turlariga bolib sarflash;har xil turdagi yuqori daromad keltiradigan qimmatli qogozlarga investitsiya qilish;moddiy-texnik taminoti boyicha tashqi sheriklarning sonini kopaytirish;turli sigmentlarni oamrab olgan bozor va istemolchilarning talabiga mos tovarlar ishlab chiqarish;bozor konyukturasi va istemolchilar sigmentiga mos keluvchi turli baho siyosatini yuritish;yuk tashuvchi turli transport subyektlarining xizmatidan foydalanish;tovar-moddiy zahiralarni bir nechta joyda bolib asrash va hokazo.
2-savol.Qisqa va uzoq muddatli xarajatlar
Qisqa muddat ichida ishlab chiqarish xarajatlari turlari. Uzoq muddatli ishlab chiqarish xarajatlari. Qisqa muddatli o'rtacha va marjinal xarajatlar
Ishlab chiqarish xarajatlarining hajmi iqtisodiy resurslar qiymatining kattaligiga bog'liq. Bir oz shartli ravishda ishlab chiqarishda ishlatiladigan barcha resurslarni ikki katta guruhga bo'lish mumkin: resurslar, ularning qiymati juda tez o'zgarishi mumkin (masalan, xom ashyo, materiallar, energiya, yollanma ish haqi va boshqalar) va resurslardan foydalanish hajmini o'zgartirish. bu faqat etarlicha uzoq vaqt davomida (yangi ishlab chiqarish ob'ektini qurish) mumkin.Ushbu holatlarga asoslanib, xarajatlar tahlili odatda ikki vaqt oralig'ida amalga oshiriladi: qisqa muddat (ma'lum bir resurs miqdori doimiy bo'lib qolganda, lekin ishlab chiqarish hajmi ishchi kuchi, xom ashyo, materiallar va shu kabi resurslardan ko'p yoki kam foydalanish orqali o'zgarishi mumkin) va uzoq muddat (ishlab chiqarishda ishlatiladigan har qanday resurs miqdorini o'zgartirishingiz mumkin)
5.3. Uzoq muddatda kompaniyaning xarajatlari. Ijobiy va
salbiy miqyosdagi tejamkorlik
Yuqorida aytib o'tilganidek, uzoq vaqt davomida barcha xarajatlar o'zgarib turadi, chunki kompaniya ishlab chiqarishning barcha omillari hajmini o'zgartirishi mumkin. U ulardan eng yaxshisini tanlashga intiladi
kombinatsiya - berilgan mahsulot hajmini minimallashtiradigan usul. Ishlab chiqarishni ko'paytirish va bir vaqtning o'zida mahsulot tannarxini kamaytirish istagi tadbirkorni kompaniya miqyosini kengaytirishga undaydi. Natijada tubdan yangi, yangi ishlab chiqarish imkoniyatlariga ega yirik korxona vujudga keladi. Uzoq muddatda yirik korxonalarda yangi texnologiyalarni qo'llash va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish mumkin bo'ladi. Bu kapital xarajatlarining ko'payishiga olib keladi, shu bilan birga tirik mehnatdan foydalanishni kamaytiradi.
Uzoq muddatda biz har xil ishlab chiqarish variantlari uchun o'rtacha xarajatlar bilan belgilanadigan o'rtacha umumiy xarajatlarni ko'rib chiqamiz.Aytaylik, ishlab chiqaruvchi mahsulot hajmini oshiradi, ya'ni asta-sekin kompaniya miqyosini oshiradi va ishlab chiqarish usullarini o'zgartirishi mumkin. Shaklda 5.4 da turli xil ishlab chiqarish variantlari bo'yicha qisqa muddatli o'rtacha xarajatlar ko'rsatilgan. Birinchi variant uchun o'rtacha xarajatlar minimal bo'lgan natijalar ko'rsatiladi 1-savolikkinchi orqali 2-savol, va uchinchisi uchun 3-savol. Agar kompaniya bir nechta mahsulot ishlab chiqaradigan bo'lsa, unda birinchi ishlab chiqarish variantini tanlash kerak, chunki eng kam o'rtacha xarajatlar egri chiziqda bo'ladi. ATC 1. Xarajatlar bilan ikkinchi ishlab chiqarish usuliga o'tish ATC 2 muddatidan oldin, chunki bu faqat xarajatlarni oshiradi.Mehnat taqsimoti, kompaniyaning ixtisoslashuvi va kooperatsiyasi;Kapitaldan samaraliroq foydalanish;Qo'shimcha mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyati;Xaridlar bo'yicha chegirmalar mavjudligi;Qisqa muddatda xarajatlar turlari haqida ko'proq ma'lumot. Umumiy, sobit va o'zgaruvchan xarajatlar. O'rtacha, o'rtacha sobit, o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar. Daromad qiymati. O'rtacha o'zgaruvchilar va o'rtacha umumiy xarajatlar bilan marjinal xarajatlarning o'zaro nisbati. Grafik ko'rinish:1.Iqtisodiy munosabatlar tizimidagi firma (korxona). Kompaniyaning ishlab chiqarish funktsiyasi2.III. ASOSIY ShERTLAR VA KONSERTLAR, ALGORITIMLAR, ILUSTRATIVA Sxemalari va jadvallarining MAVZU INDEXI
Qisqa muddatda xarajatlar turlari. Umumiy, sobit va o'zgaruvchan xarajatlar. O'rtacha, o'rtacha sobit, o'rtacha o'zgaruvchan xarajatlar. Daromad qiymati. O'rtacha o'zgaruvchilar va o'rtacha umumiy xarajatlar bilan marjinal xarajatlarning o'zaro nisbati. Grafik tasvir.
2UP va 2US uchun iqtisodiy nazariya fanidan imtihon savollariga javoblar
- Mualliflik huquqi - Advokatlik - Ma'muriy huquq - Ma'muriy jarayon - Monopoliyaga qarshi va raqobat to'g'risidagi qonun - Arbitraj (biznes) jarayoni - Audit - Bank tizimi - Bank qonunlari - Biznes - Korxona ishini tahlil qilishda, ishlab chiqarish tannarxining o'zgarishi va mahsulot taklifidagi o'zgarishlar, uning qisqa va uzoq muddatli faoliyati mavjud. Korxonaning qisqa muddatli davri- Bu shunday davrki, uning davomida ishlab chiqarish quvvatini o'zgartirishning iloji yo'q. Ushbu davrda ular doimiydir va ishlab chiqarish hajmi faqat ulardan foydalanish intensivligini o'zgartirish orqali o'zgarishi mumkin. Uzoq muddatishlab chiqarish hajmining o'zgarishi va shunga mos ravishda ishg'ol qilingan resurslar sonining o'zgarishi bilan tavsiflanadi.
Ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy hajmi asosan ikkita omilga bog'liq: ishlatilgan texnologiya va har xil turdagi resurslarning narxi. DAjoriy umumiy xarajatlarsobit va o'zgaruvchan xarajatlarni farqlash.
3-savol.Taklif mohiyati
Bozordagi taklif. Taklif qonuniAgarda bozordagi iqtisodiy holatni tavsiflovchi taklif ko‗rib chiqilmasa, bozor mexanizmining tahlili bir tomonlama bolib qoladi. Bozordagi talab xaridorlar tomonidan o‗rganilgan bo‗lsa, taklif sotuvchilar tomonidan o‗rganiladi. Ana shunda, bozor mexanizmi to‗liq tahlil qilinadi va ijobiy natijalarga erishiladi.Taklif - joriy vaqtda bozorda mavjud va sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar yig‗indisidir. Taklif xajmi Qs - joriy vaqtda bozorda sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar xajmi, soni. Ularning xajmi doimiy ravishda ishlab chiqarish va sotish xajmi bilan bir xil bo‗lavermaydi.Bir tomondan, agar bozordagi narx sotuvchilar tomonidan o‗zlarining xarajatlarini qoplash maqsadida belgilanadigan bo‗lsa, taklif xajmi real ishlab chiqarishga nisbatan ancha past bo‗ladi. Boshqa tomondan, davlat tomonidan biror-bir tovar yoki mahsulotga o‗rtatib qo‗yilgan yuqori narxlar ishlab chiqaruvchi firmalarda katta qiziqish uyg‗otishi mumkin va bu orqali taklif oshib boradi, biroq, xaridorlar va sotuvchilar xatti-xarakati orqali belgilanadigan sotuv xajmi nisbatan past bo‗lishi mumkin.
Taklif narxi - joriy vaqtda, joriy joyda, mavjud tovarga sotuvchi tomonidan qo‗yiladigan minimal narx.
Bozor kon‘yunkturasini tahlili natijasida taklifni bozor va individual taklifga bo‗lish mumkin. Bozor taklifining xajmini alohida ishlab chiqaruvchilar takliflarni mavjud narxlar asosida qo‗shish orqali aniqlash mumkin. Bunda ishlab chiqruvchi tomonidan foydalaniladigan boshqa omillar (resurslar narxi) narxlari o‗zgarmas deb olinadi.Taklif xajmi nafaqat narxga balki, bozor kon‘yunkturasining boshqa parametrlariga ham bog‗liq. Bu bog‗liqlik taklif funksiyasideb ataladi. Uning grafik ko‗rinishi taklif egri chizig„i hisoblanadi.
3-rasm. Taklif egri chizig„i
Aksariyat bozorlar uchun taklif egri chizig‗i o‗sib boruvchi xarakterga ega, chunki bozordagi narx qanchalik yuqori bo‗lsa, ishlab chiqaruvchi firmalar mazkur tovarni ko‗proq ishlab chiqarish va sotishni
istaydilar. Narxlarning yanada yuqorilab borishi firmalarga qo‗shimcha ishchi kuchi olish evaziga o‗z ishlab chiqarishlarini yanada kengaytirish va daromadlarini oshirishlariga turtki bo‗ladi.
Taklif xajmi va narxi o‗rtasidagi to‗g‗ridan-to‗g‗ri bog‗liqlik taklif qonuni deyiladi. Taklif egri chizig„ining o„zgarishi
Taklif xajmining o„zgarishi – ko‗rib o‗tilayotgan tovarning
narxini o‗zgarishi va bozor kon‘yunkturasining boshqa omilarining
o‗zgarmagan holatida taklif egri chizig‗ining o‗zgarishi tushuniladi.
Taklifning o„zgarishi – tahlil qilinayotgan tovarning narxini o‗zgarmas holatida yuqoridagiga qarama-qarshi, ya‘ni, boshqa narxga
bog‗liq bo‗lmagan omillarning o‗zgarishi tushuniladi.
Taklifning narxga bog‗liq bo‗lmagan omillariga quyidagilarni kiritish mumkin:
1. Ishlab chiqarish xarajatlari
2. Soliqqa tortish darajasi
3. Ishlab chiqrishning texnologik darajasi
4. Ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy kutishlari (istiqbollari)
5. Ishlab chiqaruvchilar soni
6. Raqobatchi tovarlarga bo‗lgan narxlar

4-savol.Talab elastikligi

Narx bo„yicha talab elastikligi
Narx bo„yicha talab elastikligi – narxning bir foizga o‗zgarishi nati-
jasida talabning son jihatdan foiz bo‗yicha o‗zgarishi darajasini ko‗rsatadi.
Bunga eng muhim misollardan biri, narxga bog‗liq bo‗lgan talab
elastikligidir. Bu elastiklik tovar narxining bir foizga o‗zgarishi, unga
bo‗lgan talabning necha foizga o‗zgarishini ko‗rsatadi.
Narxga bog‗liq talab elastikligini quyidagicha yozamiz.
Shuni eslatish lozimki, foiz o‗zgarish, o‗zgaruvchining mutlaq
o‗zgarishini, o‗zgaruvchining oldingi darajasiga nisbatidir.
Narxga bog‗liq talab elastikligi talab chizig‗ining alohida
nuqtasida o‗lchanadi va egri chiziq bo‗yicha siljiganimizda, u o‗zgarib
boradi. Shunga mos ravishda, real statistik ma‘lumotlarga ko‗ra,
nuqtaviy va yoysimon elastiklik koeffisientlarini aniqlash mumkin.
Yoysimon elastiklik koeffisientini aniqlash formulasi:
Misol: Limonga bo‗lgan talab 100 dona bo‗lganda, har bir
limonning narxi 750 so‗mni tashkil qildi, talab 200 dona bo‗lganda,
har bir dona limon 500 so‗m bo‗lsin. Talab egri chizig‗ini chizing va
yoysimon elastiklik koeffisientini hisoblang.
Daromad bo„yicha talab elastikligi
Aksariyat kategoriyadagi tovarlarning bozordagi sotuv hajmi dara-
jasi iste‘molchilarning pul daromadlari dinamikasiga qarab o‗zgarishi
mumkin. Daromad o‗zgarishiga bo‗lgan talab hajmining sezuvchanligi
daromad bo‗yicha talab elastikligi koeffisienti bilan aniqlanadi.
Daromad bo„yicha talab elastikligi koeffisienti Ed – iste‘mol-
chilik daromadlarini bir foizga o‗zgarishi natijasida talab hajmining
son jihatidan o‗zgarishi darajasi hisoblanadi.
Bir tovarga bo‗lgan daromad bo‗yicha talab elastikligi qisqa va
uzoq muddatli davr mobaynida har xil bo‗lishi mumkin. Har kuni
foydalaniladigan tovarlar uchun qisqa muddatli davr mobaynida daro-
mad bo‗yicha talab elastikligi nisbatan past, bu tovarlarga bo‗lgan
iste‘molchilarning ta‘blari nisbatan sekin o‗zgaradi. Bunga qarama-
qarshi uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (avtomobillar, ko‗chmas
mulk, maishiy texnika) qisqa muddatli davr mobaynida elastikliligi,
uzoq muddatga qaraganda yuqoriroq, iqtisodiyotning siklli o‗zgarish-
lariga o‗ta sezuvchan bo‗ladi