Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти роман-герман филологияси факультети

1.6.2. Ўзбек тилида предметнинг миқдорий кўплигини
ифодалаш йўллари
Предметнинг миқдорий кўплиги (бирдан ортиқ миқдори) юқоридаги-дан бошқа усуллар билан ҳам ифодаланади:
1.Сонлар орқали: ўнта китоб, бешта район, ўттизта қизкаби.
2.Такрорий сўз ёрдамида: даста-даста гул, баланд-баландиморат, қоп- қоп ун каби. Бундай ҳолларда от -лар аффикси билан қўлланиши ҳам мумкин: баланд-баланд иморатлар, машина-машина қовунлар каби.
Миқдорнинг бирдан ортиқлиги (кўплиги) бир неча усул билан ифодаланса-да, отнинг кўплик формаси битта, яъни –лараффиксиёрдамида ясалувчи формадир.
Баъзи ҳолларда нарса отлари синтактик-семантик ҳолатга кўра доимо кўплнк формада келади. Бу кўпроқ қаратувчи-қаралмиш конструкцияларида қаралмиш миқдор сон,барча, ҳамма каби олмошлардан бўлганда юз беради: студентларнинг бири, ишчиларнинг бештаси, спортчи қизларнинг барчаси.
Қуйидаги ҳолатларда эса бундай отлар доимо бирлик формада қўлланади:
I. Изоҳловчи + изоҳланмиш конструкцияларнинг биринчи компоненти бўлиб келганда: профессор Назаров, ўғил бола, ошпаз кампир, инженер Қодиров каби.
2.Сон билан ифодаланган сифатловчи билан бирикиб келганда: бешта дафтар, учала бола, бир-иккита дафтар, беш кунолдин, ўнтача бола.
3.Ҳар олмоши+сўроқ олмоши ёки миқдор сон контрукцияси билан ифодаланган қаратувчи билан бирикканда: Ҳар кимнинг иши, ҳар иккисининг одати, ҳар бирининг ҳунари ва бошқалар.
Сон категорияси отдан бошқа туркумларга ҳам хос. Бу кўпроқ олмошларда кўринади. Қиёс қилинг: Ким келди? - Кимлар келди?
Кишилик олмошларининг мендан бошқа ҳаммаси -лараффиксини олади. Бу вақтда олмош билдирган сон маъноси билан -ларифодалайдиган маъно ўртасида турлича муносабатюз беради: биз, сиз олмошлари -лар аффиксини олганда, кўплик маъноси таъкидланадн: Мусобақада ғолиб чиққанлар -бизлар! Сизлар доимо бригадамизни орқага судраб келдингизлар.
Айрим сўз туркумлари отлашганда, сон категорияси ифодаланиши мумкин:
а)олмош отлашганда: Буларнинг мақсади менга аён. Ўшаяна кўринди;
б)сифатдош отлашганда: Ўқиган билар. Ўқиганлар доимоҳурматда.