Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

___________________________________

¹ Камалов С. Каракалпаки в XVIII – XIX векахю Ташкентб 1968, с. 84
Ammo, hosil yig’ib-terib olingach, bular ham dashtlarga chiqib ketganlar”

Ko’pincha, xo’jalik funksiyalari ovul jamoasi o’rtasida, hattoki, ayrim a’zolari o’rtasida taqsim qilinar edi”¹. Bu guruhga turkman, qoraqalpoq, Sirdaryo bo’ylarida va uning shimoli-g’arbida yashovchi qozoq va boshqa xalqlarni kiritadi. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar T.A. Jdanko fikrini quvvatlaydi. Umumlashtirib olganda dehqonchilik qoraqalpoq xo’jaligining muhim tarmog’i hisoblanganligidan dalolat beradi. A.V. Kaulbarsning aytishicha, Qo’shqanottov past tekisligi XIX asrning 30-50 yillari Shimoliy Xorazmning qoraqalpoq, qang’li, qipchoqlarning rayoni hisoblangan. XIX asrning oxirlarida Kegeyli vohasi Shimoliy Xorazmdagi yirik dehqonchilik tumani bo’lib qoldi.² O’rta Osiyoning eng yirik yer egaligiga asoslangan davlatlaridan biri hisoblangan Xiva xonligi tarkibiga qoraqalpoqlarning kirishi, ularning xonlikning iqtisodiy-siyosiy tizimiga ergashishga majbur etdi. Ulardagi agrar munosabatlar o’zgarib bordi.

S.K. Kamolov XIX asrning 20-60-yillarda qoraqalpoqlarning ijtimoiy-iqtisodiy tuzumiga, irrigatsiya ishlari va dehqonchilik xo’jaligining rivojlanishida Xiva xonlari tomonidan hokimiyatni markazlashtirilishi katta rol o’ynaganini quyidagicha ta’riflaydi: “Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, Xiva xonlarining hokimiyatni markazlashtirish bilan xalqlarning o’zaro urushlariga barham berdi, ayniqsa, ularning (qoraqalpoqlarning) qadimdan dehqonchilik bilan shug’ullangan o’zbeklar – xorazmliklar bilan qo’shnichiligi o’sha davrda yerlarni zudlik bilan o’zlashtirishiga va dehqonchilikning rivojlanishiga sabab bo’ldi .”

Chorvachilik. Qoraqalpoqlarning chorvachilik xo’jaligi to’g’risida P.P. Ivanov, S.P.Tolstov, S.K.Kamolov, A.S.Sodiqov, Yu.E.Bregel, A.T.Bekmurotova, O.X.Jalilov va A.L.Kun hamda boshqalar monografik asar va maqolalarida ma’lumotlar vergan. XIX asrda chorvachilik qoraqalpoq xo’jaligining muhim tarmog’i hisoblangan. Qoraqalpoq chorvadorlari daryo, kanal va ko’llarning