‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Termopsis, afsonak (Термопсис) — 
Thermopsis R.Br.
Termopsis turlari Dukkakdoshlar -
Fabaceae
oilasiga mansub 
b o ‘lib, b o ‘yi 40-90 sm ga yetadigan ko‘p yillik o ‘t o ‘simlik 
hisoblanadi.
Termopsis (afsonak)ning quyidagi uch turlari - ketma-ket 
gulli termopsis 
(Thermopsis alterniflora
), nishtarsimon termopsis 
{Thermopsis
lanceolata) va cho‘ziq mevali termopsis 
(Thermopsis
dolichocarpa)
tibbiyotda ishlatiladi:
Termopsis turlarining poyasi k o ‘p sonli b o ‘lib, tik o ‘sadi va 
yaxshi shoxlangan. Barglari uchta cho‘ziq nishtarsimon, cho‘ziq 
ellipssimon yoki keng teskari tuxumsimon b o ia k li va ikkita 
qo‘shimcha bargli b o ‘lib, poyasi bilan shoxlarida bandi yordamida 
ketma-ket o'm ashgan. Sariq rangli besh b o ‘lakli gullari poyasi bilan 
shoxlarining yuqori qismiga joylashgan shingil gulto‘plamini hosil 
qiladi.
Termopsisning mevasi - cho‘ziq yoki cho‘ziq-ellipssimon, 
to ‘g ‘ri yoki biroz o ‘roqsimon egilgan, tuksiz yoki tukli, k o ‘p

---

urug‘li, pishganda ochiladigan dukkakli o ‘simlik. Termopsis may- 
avgust oylarida gullaydi, mevasi iyun-sentabrda yetiladi. Termopsis 
turlarining hammasi zaxarlidir!
55-rasm.
Nishtarsimon termopsis (Термопсис ланцетный)
-
Thermopsis lanceolata R.Br.
Termopsis turlari qora, sho‘r tuproqli hamda qumli yerlarda, 
tog‘ yonbag‘irlarida, mayda shag‘alli qiyaliklarda, tog‘dagi daryolar 
qirg‘og‘ida, tog‘lardagi daraxtzorlarda va butazorlarda, cho‘l va 
o ‘rmon-dasht zonalarida hamda begona o ‘t sifatida bug‘doyzorlarda 
o ‘sadi. Ular Markaziy Osiyo (asosan, Q irg‘iziston va 0 ‘zbekiston 
respublikalarida), Q ozog‘istonda, Sibir va Rossiyaning Yevropa 
qismida uchraydi.
Tibbiyotda termopsisning yer ustki qismi va urug‘i qoilaniladi. 
Yer ustki qismi o ‘simlik gullay boshlashidan to meva tukkuniga qa- 
dar o ‘rib olinadi va soya yerda quritiladi. Mevasi pishganda (avgust-
144

---

sontabr oylarida) o ‘simlik yig‘iladi, ochiq orda 
quyoshda quriti- 
huli. So'ngra yanchib, urug'i ajratib olinadi.
Termopsis turlarining hamma qismi tarkibida alkaloidlai (yri 
uslki qismida 0,5-3,6%, urug‘ida 2-3,34%), yer uslki qismida yaiin 
4,57-4,88% organik kislotalar, 2,94-4,8% qandlar, saponinlai, elii 
moyi, 289 mg% gacha S vitamini, termopsilansin gliko/idi, llavo- 
noidlar (genietin, sinarozid, genistein, xrizoeriol va boshqalar) 3,65-
5,08 -% smolalar, shilliq, oshlovchi va boshqa biologik faol mod­
dalar bor. Alkaloidlar summasidan termopsin, sitizin, paxikarpin, 
metilsitizin, anagirin va boshqa alkaloidlar sof holida ajratib olingan.
Termopsisning dori preparatlari (damlama, suyuq va quruq 
ckstraktlari) surunkali bronxit, pnevmoniya va nafas yo‘Harming 
boshqa kasalliklarida balg‘am 
k o ‘chiruvchi vosita 
sifatida 
qoilaniladi. Sitizin alkaloididan sititon preparati (alkaloidning 
ampuladagi 0,15% li eritmasi) operatsiya vaqtida, umumiy zahar- 
langanda (masalan is gazidan), yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda na­
fas olish to ‘xtab qolgan hollarda nafas markazini qo‘zg‘atuvchisi 
hamda qon bosimi pasayganda uni ko‘taruvchi dori sifatida ishla­
tiladi. Termopsisning yer ustki qismining quruq ekstrakti balg‘am 
ko‘chiruvchi va yo'talni qoldiruvchi dori - pektol, y o ‘tal qoldiru- 
vchi quruq mikstura (kattalar uchun), yer ustki qismi esa y o ‘talga 
qarshi ishlab chiqilgan tabletkalar tarkibiga kiritilgan.