Mavzu: Dukkakdoshlar oilasi, ularning ahamiyati, morfologiyasi va fiziologiyasi

Mavzu: Dukkakdoshlar oilasi, ularning ahamiyati, morfologiyasi va fiziologiyasi.
Darsning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning dukkakdoshlar oilasi ahamiyati, fiziologiyasi bilan tanishish.
Biologiyani o‘qitishda o‘qitish metodlarining umumiy toifasi, og‘zaki metodlari va ularning turlari, ko‘rgazmali metodlar va ularning turlari tarkibiga kiradigan uslublar, amaliy metodlar ularning turlari bilan tanishish. O‘quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etiladi va boshqarishlarini olingan natijalarni tahlil qilinadi. Uy vazifalarini berishdan foydalanish.
Darsning tarbiyaviy maqsadi: O‘quvchilarning ilmiy dunyo qarashini rivojlantirish, ekologik tarbiya berish.
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O‘quvchilarning o‘simlik haqidagi bilimlari, darslik ustida mustaqil ishlash, ko‘nikmalarini rivojlantirish. Bilim jarayonida o‘quvchilarning hamkorligi, har bir o‘quvchiga guruh muvoffaqiyat uchun o‘z ulushini qo‘yishga ular o‘rtasida fikr-axborot va tartibga almashinuviga zamin tayyorlaydi.
Dars turi: ma‘ruza dars uchun ajratilgan vaqt 80 min.
Darsning jihozlanishi jadvallar, adabiyot.
Fan bilan bog‘lab o‘qitish: Psixologiya pedagogika.
Hayot bilan bog‘lab o‘tish, har qanday inson tadqiqot faoliyati bilan aloqador bo‘lib u ehtiyoji va iste’moli uchun foydali bo‘lgan o‘simliklar to‘g‘risida to‘liq va chuqur bilim olishga qaratilgan.
Darsning texnologik xaritasi:
Darsning borishi.

1. 
   Tashkiliy qism.
   
2. 
   O‘tgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilarning bilimlarini aniqlash va baholash.
   
3. 
   O‘quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etish.
   

O‘quvchilarning dars mavzusi maqsadi, borish bilan tanishtirish.

4. 
   Yangi mavzuni o‘rganish. Yangi mavzuni bo’limi.
   

Reja

1. 
   Dukkakdoshlar oilasi.
   
2. 
   Ularning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati.
   
3. 
   Morfologiyasi.
   
4. 
   Fiziologiyasi
   
5. 
   Fiziologik jarayonlar (Transpiratsiya, fotosintez).
   

Dukkakdoshlar oilasi- dukkakdoshlar ikki xil poyali o‘simliklar oilasi, ko‘p yillik va bir yillik o‘tlar, chala butalar va daraxtlar, 500 dan ortiq turkum, 12000 turni o‘z ichiga oladi. Yer yuzining hamma o‘lkasida keng tarqalgan. Ko‘p turlari dehqonchilikda yetishtiriladi. Dukkakdoshlar oilasiga no‘xat, mosh, soya, loviya, yasmiq, janduq, don ekinlari kiradi. Dukkakli don ekinlari xalq ho‘jaligi uchun katta ahamiyatga ega. Doni oqsillar, kraxmal va moyga boy. Sug‘orma dehqonchilikda dukkakdoshlarga eng qimmatli ko‘p yillik va bir yillik ekinlar hisoblanadi. Ayrim turlari po‘sti hamda yog‘ochlik qismida qimmatli texnik modda gulli, balzam smolalar bor. Dukkakdoshlardan bo‘yoqlar olinadi. Ularning dorivorlaridan meditsina sohasida ham ishlatiladi. Dukkakdoshning qimmatbaho oziq-ovqat, texnika ozuqa bor hamda manzarali o’simliklardir.

Dukkakli don ekinlaridan soya hozirda dunyoning 60 dan mamlakatlarida yetishtiriladi. Bugungi kunda soya o‘simligiga talab kuchaymoqda. Soya tarkibida 55% oqsil 25% yog‘ 24% uglevod, mineral moddalar vitaminlar, amina kislotalar mavjud. Dunyoda olinadigan yog‘larni 40% soya yog‘i tashkil qiladi. U to‘yimli ozuqa. Soyadan 1000 dan ortiq ko‘plab mahsulot olinadi. Ildizi o‘q ildiz 15 sm 200 sm chuqurlikda kirib boradi.
Poyasi- dag‘al, silindirsimon balandligi 15 sm, don 2 m gacha. Odatda tik o‘suvchi, ammo yotib o‘suvchi shakllari ham uchraydi. Urug‘ unganda urug‘ osti bog‘ini yashil yoki antotsion dog‘li bo‘ladi.
Barglari murakkab pat shaklli (juft yoki toq) 3 bo’lakli yoki panjasimon. Barglari asosida turli shakl va kattalikda yon barglari bor. Mevasi bir uyali bitta meva bargdan tashkil topgan bo‘ladi. Yakka yoki to‘pgulma yig‘ilgan. Gulqo‘rg‘oni 4-5 bo‘lakli, kosacha va gultojga bo‘linadi. Gultoji egri-bugri 5 tojbargdan iborat. 1 yirik 2 ta o‘rtacha va 2 kichikroq kemacha hosil qiladi. Changchisi 10 ta, ba‘zan 9-5 ta odatda 9 tasi iplar bilan biriktirilgan bo’lib bittasi erkin bo’ladi. Urug’chisi bitta usti tugunchali.
O‘simliklar fiziologiyasi bu-o‘simliklarning hayot- faoliyatida o‘sish va rivojlanish qonuniyatlar o‘simlik tanasida sodir bo‘ladigan hayotiy jarayon tushuniladi.
Fotosintez, nafas olish, suv rejimi, transpiratsiya fiziologik jarayonlardir.
Fotosintez jarayoni K.A. Temiryazev har tomonlama o‘rganib ko‘p yillik mehnat asosida “Quyosh, hayot va xlorofill” nomli asarda “Fotosintez jarayoni tabiatda energiyaning saqlanish va bir turdan o‘tish qonuniga amal qiladi”-dedi. Bu jarayoni 1840-yilda J.B.Busenko tomonidan taklif qilingan, quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.
6CO₂+6H₂O xlorofill yorug’lik ____C₆H₁₂O₆+6O₂+674kkal
Fotosintez jarayoni natijasida barcha tirik organlar uchun zarur bo‘lgan azaik moddalar va kislorod hosil bo’ladi.
Transpiratsiya
O‘simliklar tanasi orqali suvning bug‘lanishi transpiratsiya deyiladi.
Transpiratsiya o‘simliklar tanasida sodir bo‘ladigan eng muhim fiziologik jarayonlardan biridir. Suv barg yuzasidan asosan og‘izchalar orqali bug‘lanadi. Buning natijasida barg hujayralarida suv miqdori kamayadi va so‘rish kuchi ortadi.

1. 
   “mutahassislar” guruhini tashkil etish. Har bir guruh tomonidan o‘quv topshiriqlarini mustaqil ravishda sifatli bajarishga erishish.
   
2. 
   “mutahassislar” yordamida o‘quv materialini yahlit holda qayta ishlab chiqishishni amalga oshirish. Yangi mavzu mantiqiy tugallangan fikrli 4 ta qismga ajratildi. Mazkur qismlar bo‘yicha guruhlar uchun topshiriqlar tuzuladi.
   

1-guruh topshiriqlar

O‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo’lgan materiallar yuzasidan o‘quv topshiriqlari	Topshiriqni bo‘yicha ko‘rsatmalar
Darslardan matnni diqqat bilan o‘qib chiqib quyidagi savollarga javob tayyorlang. 1.Dukkakdoshlar oilasi haqida gapiring. 2.Gul formulasini yozing.	O‘quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang

2-guruh topshiriqlar

O‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo’lgan materiallar yuzasidan o‘quv topshiriqlari	Topshiriqni bo‘yicha ko‘rsatmalar
Darslardan matnni diqqat bilan o‘qib chiqib quyidagi savollarga javob tayyorlang. 1.Dukkakdoshlarning morfologiyasini gapiring. 2.Soya o‘simligini urug‘ tarkibida nimalar bor.	O‘quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang

3-guruh topshiriqlar

O‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan materiallar yuzasidan o‘quv topshiriqlari	Topshiriqni bo‘yicha ko‘rsatmalar
Darslardan matnni diqqat bilan o‘qib chiqib quyidagi savollarga javob tayyorlang. 1 O‘simliklar fiziologiyasi deganda nimani tushunasiz? 2. Fiziologik jarayonlar deganda nimani tushunasiz?	O‘quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang

4-guruh topshiriqlar

O‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan materiallar yuzasidan o‘quv topshiriqlari	Topshiriqni bo‘yicha ko‘rsatmalar
Darslardan matnni diqqat bilan o‘qib chiqib quyidagi savollarga javob tayyorlang. 1. Fotosintez nima? 2.Transpiratsiya nima?	O‘quvchilar guruhi bilan hamkorlikda ishlang