‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sassiq kovrak (Ферула вомючан) -
Ferula assa-foetida L.
Kovrak 
selderdoshlar 
(soyabonguldoshlar) 
-
Apiaceae
(Umbelliferae)
oilasiga mansub bo‘lib, bo‘yi 1 m gacha yetadigan 
ko‘p yillik o ‘t 
0
‘simlik. Kovrak 8-9 yildan so‘ng poya chiqaradi, 
tik o ‘sadi, y o ‘g ‘on novda shakllantiradi, yuqori qismi shoxlangan 
b o ‘ladi. Ildizoldi barglari bandli, cho‘zinchoq yoki lansetsimon 
uch b o ‘lakka ajralgan. Poyadagi barglari maydaroq, bir necha 
marta patsimon qirqilgan b o ‘lib, bandi bilan ketma-ket o ‘mashgan. 
Oqsariq, besh bo'lakli gullari murakkab soyabon to'pguliga 
joylashgan. Kovrakning mevasi - q o ‘shaloq pista hisoblanadi. 
Kovrak mart-aprel oylarida gullaydi, mevasi aprel-mayda yetiladi.
Sassiq kovrak Markaziy Osiyodagi dashtlarda, yalangliklarda, 
qumli choilard a, soz tuproqli yerlarda, b a ’zan tog‘ oldi tekisliklarida 
o ‘sadi. Tibbiyotda kovrakning ildizidan olinadigan yelimi — 
smolasi ishlatiladi. Yyelim-smola olish uehun poya chiqarmagan 
o ‘simlikning ildiz atrofi chuqur qilib kovlanadi va ildizining yuqori 
tomonidan ozgina joyi kesib qo‘yiladi. Shu yerdan yyelim-smola 
oqib chiqadi. Qotib qolgan smola ertasiga yig‘ib olinadi. Ildizida

---

yelim-sola tamom bo‘lguniga qadar u Iccsiladi va shu tarzda yelim- 
sola yig ‘ilaveradi.
54-rasm.
Sassiq kovrak (Ферула вонючая) -
Ferula assa -fo e tid a L.
Kovrak ildizi tarkibida 67,31% gacha kraxm al va 9% smola, 
0,4% gacha efir moyi bor. Ildizidan olingan yyelim-smola «Assa 
fetida» 9,35-65,15% smolalar, 12-48% yyelim , 5,8-20% efir moyi 
va boshqa birikmalar (umbelliferon kumarini, ferula kislotasi va 
uning smola spirtlari bilan hosil qilgan efirlari) dan tarkib topgan. 
Yelim-smola efir moyi tarkibida o ‘simlikka sarimsoq xidi beruvchi 
organik sulfidlar (65% gacha), pinen, p-oksikumarin va boshqa faol 
birikmalar b o ‘ladi.
Sassiq kovrakning yelim-smolasi qadimdan xalq orasida turli 
kasalliklami davolash uchun q o ‘llanib kelingan. Abu Ali ibn Sino

---

I)ii yelim-smolani (kovrakning boshqa turlarining y d im sinolu.sini 
ham) m e’da, buyrak, taloq, jigar kasalliklarini davolashda hiinidu 
ishtaha ochuvchi, siydik haydovchi, bo‘g ‘inlar og'nganda «>g'iiq 
qoldiruvchi dori sifatida qo‘llagan.
Sassiq kovrak yelim-smolasi xalq tabobatida tomii lortislnslii, 
o ‘pka sili, k o ‘k y o ‘tal, tish og ‘rig ‘i, asab kasalliklarini davolash 
uehun hamda quvvat beruvchi, balg‘am k o ‘chiruvchi va gijja hay­
dovchi dori sifatida qo‘llaniladi. Sassiq kovrakning yosh novdalai ini 
yanchib, qatiqqa qorib, xavfli shishlarga davo qilingan.
Kovrakning yelim-smola nastoykasi, emulsiya va habdori holida 
ilmiy tibbiyotda astma, tom ir tortishishi va asab kasalliklarida ish­
latiladi. Kovrakning quyidagi uchta turlari - Oq kovrak, oq shair, 
kovrak shair, kovrak sumbul tabobatda keng foydalaniladi.
Xalq tabobatida asosan sassiq kovrak keng ishlatiladi. 
Kovrakning boshqa turlari ham Markaziy Osiyo davlatlarida o ‘sadi 
va ildizlari tarkibida sassiq kovrakka o ‘xshash smola, efir moyi, ye- 
lim , ko‘p miqdorda kraxmal va boshqa birikmalar saqlaydi.