Kirish Arabiston yarim oroli

Kirish
Arabiston yarim oroli – Osiyodagi eng yirik yarim orol; maydoni qariyb 3 mln.km², g‘arbda Qizil dengiz, jan.da Adan qo‘ltig‘i va Arabiston den-gizi, sharqda Ummon va Fors qo‘ltiqlari bilan o‘ralgan. Arabiston yarim orolio. Afrika qalqonining bir qismi bo‘lgan; paleogen dav-ri oxi-ri va neogen davrida chuqur Qizil den-giz botig‘i orqali Afrikadan ajralib, Osiyoga tutashib qolgan. Yarim orol aso-san arxey slaneslari va granitlaridan iborat kristall jinslardan tarkib top-gan. Bu jinslar Arabiston yarim orolio.ning butun g‘arbiy qismida va qisman janubida yer yuzasiga chiqib yotadi, qolgan katta qismida jin-slarning ustini mezozoy va kaynozoyning asosan ohaktosh va qumtoshlardan iborat yupqa qatlami qoplab olgan. Ne-ogen oxiri va to‘rtlamchi davr boshidagi tektonik yorilish, uzilish va gumbazeimon ko‘tarilish natijasida Arabiston yarim orolio.da g‘arbiy vajanubiy qirg‘oqhamda chekkadagi qirlar paydo bo‘lgan. Yoriqlardan vulkanlar ot-ilib chiqib, katta maydonni lava ("har-ra") qoplab olgan va lava qoplamlari ustidan nisbiy balandligi 1000 m gacha bo‘lgan pastak vulkan qoldiqlari ko‘tarilib tu-radi. Shunday vulkan kra-terlaridan bi-rida Adan shahri joylashgan. Arabiston yarim orolio.ning yer yuzasi chekka qismlaridan ichki va sharq tomonga asta-sekin pasayib boradi. Yarim orolning baland chekka qismlarida massiv va supasimon tog‘lar bor. Ularning o‘rtacha bal. 1000 – 2000 m, janubidagi eng baland Asir va Yaman tog‘lari 3600 m ga yetadi. Janubi-sharqida alp bosqichida burmalangan Ummon tog‘li o‘lkasi bor, uning eng baland nuqtasi 3352 m. Arabiston yarim orolio.ning g‘arbiy va janubiy qirg‘oqlari bo‘ylab cho‘zilgan kambar pastlik – Ti-xoma, shimoliy – Shimoliy Arabiston pla-tosi va Katta Nefud cho‘li, markazining kristall jinslardan iborat g‘arbiy qismi O‘rta Arabiston platosi deb ata-ladi, yarim orolning ohaktoshlardan iborat sharqiy qismi kuesta gryadalari-dir, katta maydonni band qilgan pastroq janubiy qismi esa Rub ul-Xoliy qum cho‘li deyiladi. Arabiston yarim orolio., ayniqsa uning sharqiy past qismi neftga juda boy.