Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги тошкент вилоят давлат педагогика институти ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов

§ 2. Д ар с ту р л ар и в а у л а р н я тузилнш и
Дарсда билимларнинг ўзлаштирилнши, малака ва кўникмалар- 
нинг ҳосил қилиниши мураккаб, қарама-қарши жараёндир. Ўқув 
материалини ўрганишнинг турли вазифалари, йўллари, усул ва 
формалари вужудга келади, бунииг натижасида дарснинг жуда 
кўп турлари, унинг ҳар хил вариантлари пайдо бўлади.
Айни вақтда таълим тизимида энг кўп қўлланиладиган дарс 
турлари қуйидагилардир:
1. Янги билимларни баёи қилиш дарси.
1. 
Ўтилган материални мустаҳкамлаш дарси.
3. Ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларини текшириш 
дарси.
4. Такрорий-умумлаштирувчи дарс.
5. Аралаш дарс.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Муайян дарс тури асосида олиб бориладиган машғулотларда 
иккинчи, учинчи бир дарс турининг қисмлари бўлиш мумкин. 
Мисол учун таълим муассасаларида энг кўп қўлланиладиган дарс 
турларидан бири янги билимларни баён қилиш дарсида қуйидаги 
ҳолатлар амалга оширилиши мумкин:
а) янги билимларни баён қилиш;
б) янги билимларни мустаҳкамлаш;
в) янги билимлар устида машҳ ўтказиш;
г) янги билимларга боғлиқ ҳолда уй вазифаларини топшириш ва 
ҳоказо.
Демак, дарс умумий жараён давомида бир дарс тури асосида 
ташкил этилмайди. Шунга қарамай дарснинг мақсади ўқувчилар- 
га янги билим беришга қаратилган бўлса, бутун дидактик усул- 
лар ана шунга бўйсундирилади. Шунинг учун ҳам бундай дарс 
янги билим бериш дарси деб аталади.
MyaiuH дарс тури билан иш кўрилаётганда бошқа бир дарс тури 
унсурларининг асосий дарс тури тузилишини ташкил ҳилиши 
мумкин. Дарснинг таркибий тузилиши у ёки бу дарс турининг 
умумий ҳолати, унинг қисмлари моҳиятини англатади.
Дарс жараёнида қўлланилаётган ҳар қандай дидактик усул дарс 
тузилишини ифодалашга хизмат қилавермайди. Дидактик усул- 
лар таълим методи билан баҳолангандагина дарс тузилишининг 
ўзгаришига, таълим методларининг ўзгариши ҳам дарс тузили- 
шининг ўзгаришига олиб келади. Дарс жараёнининг муайян қис- 
мида дарс шакли ҳамда методларининг ўзгариши дарснинг янги 
босқичини бошлаганлигини англатади.
Демак, дарс тузилишининг биридан иккинчисига ўтиши ва шу 
орцали дарснинг шакл ва методларининг ўзгариши дарс босқичи 
деб юритилади.
Мнсол учун аралаш дарс тури қуйидаги тузилишга эга бўлади 
(17-шакл).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---