Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги тошкент вилоят давлат педагогика институти ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов

X БОБ. ЖАМОА ВА УНИНГ ШАХСНИ
ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ
§ 1. Жамоа ва унинг хусусиятлари
Жамоа сўзи лотинча «коллективус» сўзининг таржимаси бўлиб, 
йиғнлма, омма, биргаликдаги мажлис, бирлашма, гуруҳ маънола- 
рини англатади. Аниҳроқ айтиладиган бўлса, жамоа бу - кишилар- 
дан иборат гуруҳ демакдир. Замонавий талқинда «Жамоа» тушун- 
часи икки хил маънода ишлатилади. Биринчидан, жамоа деганда 
кишиларнинг исгалган ташкилий гуруҳи тушунилади (масалан, 
ишлаб чиқариш жамоаси, завод жамоаси, хўжалик жамоаси ва ҳока- 
зо). Иккинчидан, жамоа деганда юқори даражада уюпггирилган 
гуруҳ тушунилади. Чунончи, ўқувчи (тарбияланувчи) ларнинг бир- 
лашмаси ўзига хос муҳим белгиларга эгадир. Қуйида жамоа ва унинг 
хусуснятлари (белгилари) борасида сўз юритамиз.
Жамоа ва жамоа орқали тарбнялаш тарбия тизимида муҳим 
аҳамнятга эга бўлган тамойиллардан биридир. Шахсни шакллан- 
тиришда жамоанинг етакчи аҳамияти тўғрисидаги фикрлар педа- 
гогика фанининг илк ривожланиш даврларидаёқ билдирилган. 
Жамоада унинг аъзолари ўртасидаги муносабатнинг алоҳида шак- 
ли юзага келади, бу эса шахснинг жамоа билан биргаликда ри- 
вожланишини таъмннлайди. Лекин ҳар қандай гуруҳни ҳам жа- 
моа деб ҳисоблаб бўлмайди. Жамоа бир қатор белгиларга эгадир- 
ки, мазкур белгилар жамоани кишиларнинг етарли даражада уюш- 
ган ҳар қандай гуруҳидан ажратиб туради.
Жамоа ижтимоий жамиятнинг бир қисми ҳисобланади, унда 
ижтимоий ҳаёт ва кишилик муносабатларининг барча меъёрлари 
ўз ифодасини топади. Зеро, жамоа жамиятдаги мавжуд муноса- 
батлар тизимида намоён бўлар экан, жамоа ва ижтимоий жамият 
мақсади, интилишини ўзаро бирлик, узвийлик мақсадга мувофиқ- 
лик ташкил этади.
Шу боис, жамоа ҳаётнинг бир (ягона) мақсадга қаратилганлиги 
ва ижгимоий-ғоявнй йўналганлиги унинг етакчи белгиси саналади.
Ҳар бир жамоа бошқа бир жамоалар билан узвий боғлиқ бўла- 
ди. Унинг ҳар бир аъзоси жамият ижтимоий фаолиятини ташкил 
этиш жараёнида ўз жамоаси билан биргаликда иштирок этади.
126
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Жамоани тушуниш, уни ҳис этиш ҳамда шахсни шаллантиришда- 
ги ўрни ва ролини туғри баҳолай олиш умумий ва хусусий (шах- 
сий) мақсаднинг қизиқиши, эҳтиёж ва фаолиятиинг бирлигини на- 
моён этади ҳамда бўлинишига йўл қўймайди.
Ҳар бнр жамоа ўз-ўзини бошқариш органига эга ва у умум- 
миллий жамоанинг узвий қисми саналади. Шунингдек, у мақсад- 
нинг бирлиги ва ташкил қилиш хусусиятлари орқали умуммил- 
лнй жамоа билан боғланади. Ижтнмонй жамиятнинг эҳтиёжини 
қондиришга йўналтирилган биргаликдаги фаолият жамоанинг 
навбатдаги муҳим хусусиятидир. Жамоа фаолиятининг ижти- 
моий-ғоявий йўналиши ҳам жамоанинг фаолияти мазмунида ўз 
аксини топиши муҳим аҳамиятга эгадир.
Жамоа хусусиятини аниқлаш кишилар гуруҳининг ягона иж- 
тимоий тизимини ўрната олишдаги усули, яъни жамоани ташкил 
қилиш усули ҳам муҳим ҳисобланади. Педагогик жиҳатдан мақ- 
садга мувофиқ ташкил этилган жамоа фаолияти натижасида жа- 
моа аъзолари ўртасида ишчанлик, бир-бири учун ғамхўрлик, ўзаро 
ёрдам, жамоа манфаати учун жавобгарлик ҳисси қарор топади. 
Биргаликдаги фаолият умумжамият иши учун масъулият ҳисси- 
ни уйғота бориб, жамоа аъзоларини бир-бирига яқинлапггиради, 
жамоага ҳурмат ҳиссини пайдо бўлишига кўмаклашади, жамоа 
билан муносабатда бўлиш эҳтиёжини оширади, жамоа аъзолари 
ўртасида ўзаро руҳий яқинлик, ҳиссий бирлик (бир-бирини ёқти- 
риш) юзага келади. Ушбу муносабат кўпинча ўз-ўзидан пайдо 
бўлади ҳамда улар педагогик таъсир кўрсатиш учун қўл келади. 
Руҳий ва ҳиссий бирлик жамоа аъзоларининг биргаликдаги фао- 
лиятини мазмунига улар орасидаги ҳосил бўлган ишчанлик фао- 
лиятининг характерига бевосита боғлиқдир.
Жамоанинг расмий (ишчанлик) ва норасмий (ҳиссий) тузи- 
лишини бир-биридан фарқлаш лозим. Жамоанинг расмий тузи- 
лиши деганда жамоа фаолиятининг турли кўринишларини амалга 
ошириш учун зарур бўладиган ташкилий жиҳатлари кўзда тути- 
лади. Мазкур тузилма, бир томондан, жамоа аъзолари қўйилган 
ишчанлик муносабатларини ифода этса, иккинчи томондан, раҳ- 
барлик вазифасини бажарувчи тарбиячилар ҳамда жамоа аъзо- 
лари ўртасидаги мавжуд бошқариш муносабатлари мазмунини 
ифода этади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Норасмий тузилма жамоанинг барча аъзолари