Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ЭВДЕМОНИЗМ – (юнон. eudania–роҳат–фароғат, бахт–саодат) –ахлоқ –одобнинг гедонизмга яқин услубий тамойили. Э. антик дунё ахлоқий назарияларида тўлиқ равишда намоён бўлган. (Демокрит, Сократ, Аристотель). Бахтга интилишни э. ахлоқ–одобнинг мезони ва инсон ахлоқий хатти–ҳаракатининг асоси деб ҳисоблайди, шахсий бахтга интилиш – индивидуалистик э. ижтимоий бахтга интилиш – социал э. дей.ади.
XVIII аср француз материалистлари (Гельвеций, Дидро) қарашларида ҳам э.ғоялари мавжуд эди. Улар инсон бахти – ҳар қандай жамиятнинг ва ҳар қандай фойдали инсон фаолиятининг туб мақсадидир, деб чиққан эдилар. Эвдемонистик этика ўз фаоллиги ва инсонпарварлиги билан христианлик этикасидан беқиёс юқори туради, чунки у охиратда эмас, балки ерда бахтга эришишга даъват этади.
Эвдемонистлар инсон ҳам маънавий, ҳам жисмоний соғломликка интилса, ўзининг ва ўзгаларнинг барча эзгу хусусиятларининг шаклланишига ёрдам берса ҳамда бу билан замондошлар ва келажак авлод обрў–эътиборига сазовор бўлса бундай инсонни бахтли ва комил деб эътироф этганлар.
Бахт объектив принцип бўлиши мумкинми, алоҳида индивидларга уларнинг хоҳиш истаклари, қизиқишлари, эҳтиёжлари ва инсоний жамиятлари турли хил бўлишига қарамасдан ҳар бирига ахлоқий мутаносиблик бериш имкониятига эгами, деган саволлар уларни қизиқтиради. Э. бу саволларга ижобий жавоб беради ва бахтни хулқ-атворнинг ахлоқий принципи даражасигача кўтаради.
Э.нинг муҳимлиги фақатгина хулқни асослаш усули ҳамда хулқни тўғридан тўғри алоқага қўйишда ва бахтга боғлиқлигида эмас. Хулқнинг ўзи биринчи навбатда ташқи муҳитдан қабул қилинган ҳиссиётлар билан боғланувчи қадрият, шунингдек лаззатни хис қилиш, қалбий комфорт, фикр ва ҳаракатларнинг эзгуликка доир образига ҳамроҳлик қилувчи тушунча сифатида алоҳида тушунилади.
Э.нинг ижтимоий хусусиятларини Бентам ишлаб чиққан. Алоҳида индивиднинг барча эзгу фаолияти қанчалик кўп кишиларни бахтли қилиши даражаси билан аҳамият касб этади. Социал э.нинг моҳияти жамиятдаги барча кишилар бахтига интилиш билан изоҳланади. Давлат ва унинг барча институтлари, уларнинг тадбирлари ва қонунлари мана шу буюк мақсад йўлидаги восита, холос. Ижтимоий э. охир–оқибат, утилитаризмга олиб келади.