Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

331-м о д д а. Ишни апелляция инстанциясида кўриш
муддатлари


Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича Олий суди, фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Ўзбекистон Республикаси ҳарбий суди апелля­ция шикояти ёки протести бўйича тушган ишни у келиб туш­ган кундан эътиборан йигирма кундан кечиктирмай кўриши лозим. Иш ўта мураккаб бўлган ёки бошқа алоҳида ҳолларда тегишли суднинг раиси бу муддатни кўпи билан яна ўн кунга узайтириши мумкин.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди апелляция шикояти ёки протести бўйича тушган ишни у келиб тушган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмай кўриб чиқиши лозим. Алоҳида ҳолларда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Раиси ёки унинг ўринбосари бу муддатни кўпи билан яна бир ойга кечиктириши мумкин.
Ишни апелляция инстанциясида кўриш муддати кечикти­рилган тақдирда, ишда иштирок этувчи шахсларга иш кўрила­диган кун олдиндан хабар қилиб қўйилиши лозим.


1. Шарҳланаётган ушбу модда апелляция инстанцияси судида иш кўриш муддатига оид бўлиб, юқори судлар ҳар қандай фуқаро­лик ишларини, даъво тартибида, алоҳида тартибдаги ишлар, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракатлари (қарор­лари) устидан бериладиган шикоятларни кўриб ҳал этиши учун муайян муддатлар белгиланган. Шу боисдан ҳам ФПКнинг 4-мод­дасида фуқаролик ишларини тўғри ва ўз вақтида кўриш лозимлиги кўрсатилган.
Ҳуқуқни ҳимоя қилиш юзасидан суд фаолиятининг сустлик билан амалга оширилиши фуқаролик ишида иштирок этувчи тарафларнинг қонун билан қўриқланадиган ҳуқуқлари бузилишига олиб келиши мумкин. Шу туфайли Ўзбекистон Республикаси Олий суди ўзининг бир қатор Пленум қарорларида айрим фуқаролик ишларини, хусусан алиментлар ундириш, етказилган зарар ҳақини қоплаш тўғрисидаги ишларни судларда кўрилишида сарсонгар­чиликка йўл қўймаслик, процесснинг чўзилиб кетишига ва нотўғри олиб борилишига қаратилган ҳар қандай ҳаракатларнинг олдини олиш зарурлиги таъкидланган¹.
Фуқаролик ишларининг ўз вақтида кўрилиши муҳим процес­суал ҳаракатларни бажариш учун муайян муддатлар белгилаш билан таъминланади. ФПКнинг 126-моддасида кўрсатилишича, процессуал ҳаракатлар қонунда белгиланган муддатларда бажари­лади. Процессуал муддатлар қонунда белгиланмаган ҳолларда уларни суд тайинлайди.
Бинобарин, процессуал муддатлар деб, фуқаролик ишларини судда кўриш ва ҳал қилиш учун қонун билан белгиланган ёки суд томонидан тайинланган муддатларга айтилади.
Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича Олий суди, фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди апелляция шикоя­ти ёки протести бўйича тушган ишни у келиб тушган кундан эътиборан йигирма кундан кечиктирмай кўриши лозим. Иш ўта мураккаб бўлган ёки бошқа алоҳида ҳолларда тегишли суднинг раиси бу муддатни кўпи билан яна ўн кунга узайтириши мумкин.
2. Биринчи инстанция судларида иш кўриш ФПКнинг 131-мод­дасида белгиланган тартибда кўрилса, апелляция, кассация ва назо­рат инстанцияси судларида фуқаролик ишлари турли муддатларда кўрилади. Масалан, ушбу модданинг иккинчи қисмида Ўзбекистон Республикаси Олий суди апелляция шикояти (протести) берилган ишни у келиб тушган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмай кўриб чиқиши лозим. Алоҳида ҳолларда, Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Раиси ёки унинг ўринбосари бу муддатни кўпи билан яна бир ойга кечиктириши мумкин.
3. Ишни апелляция инстанцияси судида кўришда муддатлар­нинг белгиланиши ишда иштирок этувчи шахсларнинг суд процес­сига тайёрланиши, тегишли ҳужжатларни тўплашга имконият яратиш руҳида тарбиялашга мўлжалланган бўлса, юқори судларда эса, ишни кўришда манфаатдор шахсларнинг иштирокини таъмин­лашга, процессни асоссиз чўзилишини олдини олишга қаратил­гандир.
Айрим сабабларга кўра судлар, масалан, Тошкент вилоят суди ишни апелляция тартибида белгиланган йигирма кун муддат ичида кўриш имкони бўлмай қолган тақдирда, суд Раиси уни яна ўн кунга узайтиришга ҳақли, бу ҳақда ишда иштирок этувчи шахслар иш қайси куни кўрилиши ҳақида хабардор қилиниши лозим.
4. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми қарорларида апелляция инстанцияси судининг ваколатларини белгиловчи нор­маларни қўллашда хатоларга йўл қўйилмоқда, асоссиз равишда ишларни янгидан кўришга юбориш ҳоллари учрамоқда, ишни кўришнинг ФПКнинг 331-моддасида назарда тутилган муддатлари бузилмоқда. Қайд этиб ўтилган хатолар апелляция инстанцияси судининг биринчи инстанция судларида фуқаролик ишлари кўри­лиши сифатига таъсирини сусайтириб, сарсонгарчиликларни келти­риб чиқармоқда, булар эса одил судлов самарадорлигига салбий таъсир кўрсатмоқда, деб таъкидлаб ўтилган¹.
Судларга тушунтириб ўтилсинки, ишни апелляция инстанция­сида кўришнинг ФПКнинг 331-моддасида назарда тутилган муд­датини узайтириш масаласи бўйича тегишли суд раиси қарор чиқаради².
Апелляция инстанцияси суди апелляция шикояти ёки протести бўйича тушган ишни ФПКнинг 331-моддасига мувофиқ, у (иш) келиб тушган кундан эътиборан йигирма кундан кечиктирмай кўриши лозим. Судья ФПК 325-моддаси 2-бандининг ишда иштирок этувчи шахсларни апелляция инстанциясида ишни кўриш вақти ва жойи тўғрисида хабардор қилишга доир талабини бажарар экан, ФПКнинг 331-моддасида назарда тутилган муддат бузил­маслигини мўлжаллаган, шунингдек, ишда иштирок этувчи шахс­ларнинг суд мажлисида шахсан иштирок этишининг имкониятини ҳисобга олган ҳолда ишни апелляция инстанцияси судига юбориши лозим³.