Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

17-м о д д а. Суд фаолияти устидан юқори судларнинг
назорати


Ўзбекистон Республикаси Олий суди Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича Олий судининг, фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судларининг, фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судларининг ва ҳарбий судларнинг судлов фаолиятини назорат қилиш ҳуқуқига эга.
Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича Олий суди Қорақалпоғистон Республикасининг фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судларининг судлов фаолиятини назорат қилади.
Фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари тегишли вилоят, Тошкент шаҳри ҳудудидаги фуқа­ролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари­нинг судлов фаолиятини назорат қилади.
Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий суди округ ва ҳудудий ҳарбий судларнинг судлов фаолиятини назорат қилади.


1. Қуйи судларнинг иш фаолияти юзасидан юқори судларнинг назорат ўрнатишидан мақсад ишни кўришда йўл қўйилган моддий ва процессуал хатоликларга барҳам беришда ёрдамлашиш билан одил судловликни амалга оширишдан иборат. Юқори судлар қуйи судларнинг иш кўришда ҳақиқий ҳолатни аниқлаган-аниқлама­ганлиги, моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларини тўғри татбиқ қилинганлиги ва қонунни қанчалик тўғри шарҳланганлиги устидан назорат олиб боради.
Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги Қонунида кўрсатилганидек, Ўзбекистон Республикасининг Олий суди Ўзбе­кистон Республикасининг юқори суд органи бўлиб, Ўзбекистон Республикаси қонунларида белгиланган тартибда Ўзбекистон Рес­публикаси судларининг судлов фаолияти устидан назорат қилади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди фуқаролик, жиноий ва маъмурий судлов соҳасида суд ҳокимиятининг олий органи ҳисоб­ланади. У томонидан қабул қилинган ҳужжатлар қатъий ва Ўзбе­кистон Республикасининг барча ҳудудида бажарилиши мажбурий.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди фуқаролик ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, вилоятлар, шаҳар, туман судларининг судлов фаолияти устидан назорат олиб бориш ҳуқуқига эга.
Олий суд ишларни биринчи инстанцияда, апелляция, кассация ва назорат тартибида кўради.
Республика Олий суди суд амалиётини ўрганади ва умумлаш­тиради, қуйи судларнинг суд статистикасини таҳлил қилади ва суд ишларини кўриб чиқиш пайтида республика қонунларини қўллаш юзасидан келиб чиқадиган масалалар бўйича судларга раҳбарий тушунтирувлар беради. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле­нумининг раҳбарий тушунтирувлари берилган қонунни қўлловчи судлар, бошқа органлар ва мансабдор шахслар учун мажбурийдир. Республика Олий суди, Олий суднинг Пленум қарори ҳамда раҳба­рий тушунтирувлари қандай бажарилаётганлиги устидан назорат қилиб боради, ҳамда қонунларда ўзига берилган бошқа ваколат­ларни амалга оширади¹.
Бошқа судлар ҳам ўзларига юклатилган ваколат доирасида иш кўрадилар. Масалан, Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, вилоят суди, Тошкент шаҳар суди:
-ўз ваколатлари доирасида ишларни биринчи инстанция суди сифатида, апелляция, кассация ва назорат тартибида кўради;
-туманлараро, туман (шаҳар) судларининг судлов фаолияти устидан назорат олиб боради, суд амалиётини умумлаштиради;
-қонун ҳужжатларида ўзига берилган бошқа ваколатларни амалга оширади.
Ўзбекистон Республикаси ҳарбий судлари:
Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги, давлат чегара­ларини ҳимоя қилувчи қўмита, Миллий хавсизлик хизмати, Фавқу­лодда вазиятлар вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги қўшинларининг ва қонун ҳужжатларига мувофиқ ташкил этиладиган бошқа ҳарбий тузилмаларнинг ҳарбий хизматчилари, шунингдек ўқув йиғин­ларида бўлган вақтда ҳарбий хизматга мажбурлар томонидан содир этилган жиноятлар тўғрисидаги ишларни;
Ҳарбий қисмлар, қўшилмалар ва бирлашмалар, ҳарбий бошқа­рув органларининг қўмондонлигига нисбатан ҳарбий хизматчилар­нинг даъволари бўйича фуқаролик ишларини ва ҳарбий бошқарув органлари ҳамда ҳарбий мансабдор шахсларнинг ҳарбий хизматчи­ларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини бузувчи хатти-ҳаракатлари (қарорлари) устидан шикоятларни;
Алоҳида ҳолатларга кўра умумий юрисдикция судлари фаолият кўрсатмаётган жойларда барча фуқаролик ва жиноят ишларини;
давлат сирларига тааллуқли ишларни;
қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ишларни кўради.
2. Юқори судларни қуйи судлар устидан назорат қилиш шакл­лари қуйидагилар: а) суднинг ҳал қилув қарорлари ва ажримларини апелляция, кассация тартибида қайта кўриш; б) қонуний кучга кирган суднинг ҳал қилув қарорлари, ажримлари ва қарорларини назорат тартибида қайта кўришдан иборат.
Юқори судлар суд амалиётини тегишли туркумдаги фуқаролик ишларини умумлаштириш билан судларни нималарга эътибор бе­ришлари зарурлиги ҳақида хабардор қилади. Бу умумлаштиришлар ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумида кўрилиб, тегишли раҳбарий қарорлар қабул қилиш учун асос бўлиши ҳам мумкин.
Демак, юқори судлар қуйи судларнинг муайян ишни кўриб ҳал қилув қарори, ажрим ва қарорлар чиқариш йўли билан қонунда белгиланган тартибда уларнинг мустақиллигига таъсир этмаган ҳолда ҳаракат қилиши лозим.