Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

150-м о д д а. Ариза ва бошқа ҳужжатларнинг нусхалари


Судга ариза жавобгарларнинг сонига мутаносиб миқдорда нусхалари билан берилади.
Судья ишнинг мураккаблиги ва хусусиятига қараб, даъво­гарни аризага илова қилинган ҳужжатларнинг нусхаларини ҳам жавобгарларнинг сонига мутаносиб миқдорда тақдим этишга мажбур қилиши мумкин.

Ушбу моддада кўрсатилган ҳаракатлар судда иш қўзғатиш жа­раёнида амалга оширилиб, бевосита мазкур Кодекснинг 149-модда­сида кўрсатилган талабларнинг узвий давомийлигини таъминлайди ҳамда қўшимча кафолатлайди.

Судга берилаётган аризалар жавобгарлар сонига қараб даъвогар томонидан нусхалари тақдим этилади.
Шу билан бирга аризага илова қилинган ҳужжатлар ёзма далил­лар–маълумотномалар, гувоҳномалар, шахсий хатлар, шартнома, битим, васиятномалар, баённомалар, суд қарорлари ва бошқалар ҳам даъвогар томонидан нусхалари олиниб, жавобгарларга берили­ши учун суд томонидан талаб қилиниши мумкин.
Бу жараёнда судья аризани қабул қилишда ишнинг мураккаб­лиги ва хусусиятини эътиборга олиши шарт.


151-м о д д а. Аризани қабул қилиш ва иш қўзғатиш


Аризалар судларда суднинг раиси, унинг ўринбосари ёки судья томонидан қабул қилинади.
Фуқаролик иши қўзғатиш масаласини судья ҳал қилади ва бу ҳақда суд ажрим чиқаради.


1. Ҳуқуқи бузилган ёки маълум юридик фактларнинг пайдо бўлиши, ўзгариши, тугатилишини аниқлаб бериш ҳақида мурожаат этган манфаатдор шахсдан судга ариза бериш тартибига риоя этиш талаб этилади. Ҳар қандай манфаатдор шахс бузилган ёки низола­шилаётган ҳуқуқ ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатини ҳимоя қилиш учун қонунда белгиланган тартибда судга мурожаат қилишга ҳақли эканлиги, судга мурожаат этиш ҳуқуқидан воз кечиш ҳақиқий эмаслиги фуқаролик процессуал қонунчилигида ўз ифодасини топган.
Шу боисдан ҳам судга бериладиган аризаларнинг муҳимлигини эътиборга олиб қонун, уни ҳар қандай суд ходими эмас, балки суд­нинг раиси, унинг ўринбосари ёки судья томонидан қабул қилиш лозимлиги кўрсатилган.
Судья агар ариза қонун талабларига риоя этилган бўлсагина қабул қилишга мажбур. Аризани судга тааллуқлиги, судловлиги, иш юзасидан етарли материаллар тўпланганлиги ва бошқа масала­ларни судья аризани қабул қилгандан кейин ҳал этади. Агар фуқа­ролик иши бошқа органга тааллуқли бўлса, бу ҳақда судья ажрим чиқаради ва қайси органга мурожаат этиш лозимлиги ҳақида кўрсатилади.
Агар судья фуқаролик иши бўйича берилган аризани қонун талабларига асосланган, деган хулосага келса, фуқаролик ишини қўзғатади ва бу ҳақда ажрим чиқаради.
Суд амалиётида айрим ҳолларда қандайдир сабабларга кўра ёзма ариза беролмаган шахс аризани оғзаки равишда қабул қилиш­ни талаб этади. Бундай ҳаракатларнинг олдини олиш мақсадида иш қўзғатишни расмий ҳужжат-ажрим чиқариш билан расмийлашти­риш шундан далолат беришига эътибор бериш керак.
Суд аризани қабул қилгандан сўнг, бу ҳақда ажрим чиқарили­ши билан иш бўйича иштирок этувчи тарафлар ва бошқа шахслар процессуал ҳуқуқ ва мажбуриятга эга бўлади.
Аризани қабул қилиш ва иш қўзғатиш туфайли бир қатор ҳуқу­қий оқибатлар вужудга келишига аҳамият бериш керак, масалан, ФКнинг 157-моддасида даъво муддатининг ўтиши белгиланган тар­тибда даъво қўзғатилиши билан узилиши, болаларнинг таъминоти учун ундириладиган алимент ариза берган вақтдан ундирилиши мумкинлигига эътибор берилиши керак. Бундан ташқари, агар даъвогар алимент ундириш ҳақида барча чораларни кўришига қарамай, жавобгар уни тўлашдан бош тортгани сабабли алимент ундира олмаганини аризада асослаб берса, суд иш ҳолатларига қараб ўтган вақт учун, аммо уч йилдан ортиқ бўлмаган муддатга алимент ундириш масаласини ҳал этиши мумкин (Оила кодекси­нинг 136-моддаси).